„უძღები შვილი“

„უფალსა უყუარან მართალნი“
(ფსალმუნნი 145,8)

იგავის სათაურის გამო

უპირველესად განმარტებას ითხოვს იგავის სათაური - „უძღები შვილი“. ქართული საღვთისმეტყველო-ლიტერატურული ტრადიციით, უმრწემესი ძე (იგივე უმცროსი ძმა) ამ იგავში იწოდება როგორც „წარწყმედული“, „შეცთომილი“, „უძღები“, „დაკარგული“, ასევე „მფლანგველი“. ყველა ეს განსაზღვრება იგავის სათქმელის ამა თუ იმ ნიუანსურ წახნაგს წარმოაჩენს. წარწყმედა ძველ ქართულში ნიშნავდა „მოსრვას, მოსპობას, ვნებას, დაღუპვას, დაკარგვასა და ცთომას“ (წარწყმედადი კი ძველად „წარმავალი“ იყო).

აქედან გამომდინარე, უმცროსი ძე არის წარწყმედული, წარწყმედილი, დაკარგული, შეცთომილი. ახალ ქართულში ეს ძე დაკარგულია („დაკარგული იყო და გამოჩნდა“ - ლუკა 15, 32). „უძღები“ ილია აბულაძის ლექსიკონში განიმარტება როგორც „ურცხვი, უწესო, ხარბი და გაუმაძღარი“. მის საწყის დადებით ფორმას („განძღება“) ასევე აქვს მნიშვნელობა „აღვსება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ უძღები იგივე „აღუვსებელიცაა“.

უკვე თვით ამ ლექსიკური განმარტებებით არის წარმოდგენილი უძღები შვილის ქმედების გარკვეული შეფასება. თუმცა ეს შეფასება ჯერ კიდევ არ არის საბოლოო და განმსაზღვრელი.

„უძღები შვილის“ იგავური ალეგორიები

ებრაული სამემკვიდრეო წესის თანახმად, უმცროსი ძე ოჯახში მამის სიკვდილის შემდეგ იღებდა იმ ქონების ნახევარს, რაც უფროს შვილს ერგებოდა. თუმცა მამას ჰქონდა უფლება, წინასწარ არ მიეცა წილი ვაჟისათვის. იგავში მამა ამ უფლებას არ იყენებს, უმცროს შვილს თხოვნას უსრულებს და შვილებს ქონებას გაუყოფს.

იგავში უნდა აიხსნას მამის, მამისეული სახლისა და კუთვნილი წილი ქონების, ასევე ამ ქონების გაფლანგვა-შემოხარჯვის სახარებისეული ალეგორიები: მამა - ზეციერი მამაა, მამაღმერთი: მამისეული სახლი - ღვთიური, ზეციური სამყოფელია, ანგელოზთა და მართალთა სავანე; სამკვიდრებელი, რომელიც უმცროსმა ძემ მამისაგან მიიღო, არის ღვთისაგან ბოძებული სულიერი, ხორციელი და ბუნებითი ნიჭები: ჭკუა, გონება, სული, ხორცი და ა.შ.

მაშასადამე, უძღებ შვილს მამის სახლში ჰქონდა ყველაფერი, მან კი მაინც ინება მშობლიური სახლის მიტოვება, ანუ უარი თქვა ღვთის მორჩილებასა და ღვთიური ცხოვრების წესის (მცნებათა) აღსრულებაზე. უცხო ქვეყანაში წასვლით იგი განშორდა ღმერთს და თავაშვებული ცხოვრებით გაფლანგა ეს ქონება.

თავაშვებული ცხოვრება, რის გამოც უძღებმა შვილმა ქონება გაფლანგა და შემოეხარჯა, რაღა თქმა უნდა, იმას ნიშნავს, რომ ღმერთს განშორებული ცოდვებში ჩავარდა, უწმინდურ ვნებებს დაემონა და, როგორც ძველი ქართველი იტყოდა, სული წარიწყმიდა. წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ამბობს: „ვინც ღმერთს გაშორდეპა, გაფუჭდება მისი ცხოვრებაც და ზნეობაც“, დაეცემა და დაემონება ყველა ცოდვასა და ვნებას. წმიდა იოანე ოქროპირის თქმით, ჩვენ ღმერთს ვშორდებით „არა ადგილით, არამედ საქმით“, პირველი შეუძლებელია, მხოლოდ ცოდვისმიერი საქმენი გვაშორებს ღმერთისაგან.

უძღები შვილი იგავის დასაწყისში მოუთმენლობასაც იჩენს და უმეცრებასაც, შენიშნავს წმიდა იოვანე ბოლნელი ეპისკოპოსი; ეპისკოპოსი მიხეილი კი მასში მჩატე, გამოუცდელ ყმაწვილს ჭვრეტს. ამ ყმაწვილმა მოწიფულ ასაკს მიაღწია თუ არა, ძნელად ეჩვენა მამობრივი ზრუნვაც და მამისეული სახლის ცხოვრების წესიც, რაც თავისუფლების შეზღუდვისა და წართმევის მიზეზად მიიჩნია. მან საკუთარი ნება-სურვილით ცხოვრება მოინდომა, დაავლო ხელი კუთვნილ წილს, მამის წყალობით რომ მიეცა, მოსწყდა მშობლიურ სამკვიდრებელს და მიმართა უცხოეთს. იქ კი, მამაღმერთისაგან მოშორებულმა ყმაწვილმა, ღვთაებრივი ზნეობა „გაფლანგა“, და გაუჭირდა კიდეც.

კიდევ ერთხელ უნდა დავაზუსტოთ, რომ ღვთისაგან განშორება ნიშნავს უარის თქმას ღვთიური ცხოვრების წესზე, ანუ ღვთაებრივ ზნეობაზე, ასევე ნიშნავს ღვთიური მცნებების აღუსრულებლობას, ეკლესიისაგან განდგომას და, ამდენად, რწმენისა და საკუთარი თავის ღალატსაც. მამისეული სამკვიდრებლის გაფლანგვის გამო უძღებ შვილს კიდევ ერთი განსაზღვრება ეძებნება - მფლანგველი შვილი.

„მოქალაქე მის სოფლისა“; რქა

მივყვეთ იგავის თხრობას. უცხო ქვეყნის ერთ მცხოვრებს - „ერთსა მოქალაქესა მის სოფლისასა“, რომელსაც უძღები შვილი მიეკედლა, წმიდა მამები განმარტავენ როგორც ეშმაკს. უძღები შვილი მას გაჭირვებამდეც ემსახურებოდა ცოდვათა გამრავლებით. ახლა კი, ამ ერთგული სამსახურის ჯილდოდ, ესოდენი პატივი მიეგო - ღორების მწყემსვა დაევალა, რითაც ამ საძაგელ პირუტყვზე უარესი მეიქმნა და ისეთივე უწმინდური და უძღები გახდა.

ცნობილია, რომ ებრაელთათვის ღორი უწმინდური ცხოველია, მისი ხორცის ჭამაც აკრძალულია, მეღორეობა კი საქმიანობათაგან უმდაბლესად არის მიჩნეული. მიტროპოლიტი ფილარეტი ბრძანებს: „მწყემსო ღორები - ამ იგავში ნიშნავს, განუწყვეტლივ გამოკვებო ცხოველური ვნებანი, და ამავე დროს გრძნობდე მის დამამცირებლობას, უხეშობას და სისაზიზღრეს“.

მეღორედ ქცეულ უძღებ შვილს მხოლოდ ღორის სალაფავს აძლევდა პატრონი და ისიც სანატრელი ჰქონდა. ძველქართულ თარგმანში ღორის საკვები „რქად“ იწოდება, ვინაიდან იგი რქისებური ფორმის ერთგვარი ხის ნაყოფია, რომელიც სირიასა და მცირე აზიის ზოგიერთ მხარეში იზრდება. ღორებს ამ ნაყოფით აპურებდნენ და გლახაკნიც იყენებდნენ ხოლმე მას საჭმელად. ეს საკვები ჩვენებურ რკოს ჰგავს.

წმიდა კირილე ალექსანდრიელის განმარტებით, ამ იგავში, რქა წარმართთა ცრუმოძღვრებას უნდა გამოხატავდეს, რადგან წარმართებმა დაკარგული ჭეშმარიტი სარწმუნოება ამ ცრუმოძღვრებით შეცვალეს. სწორედ ასევე, უძღებმა შვილმა დაკარგულ ზეციურ საზრდოს რქა ანაცვალა.

„ვცოდე ცად მიმართ და წინაშე შენსა“

მოუთმენლობითა და უმეცრებით მიღებული უგუნური გადაწყვეტილება, ღვთისაგან განშორება, საკუთარი ნება-სურვილით ცხოვრება და ცოდვებში ჩავარდნა მხოლოდ ბოროტ ნაყოფს გამოიღებს. ასე დაემართა უძღებ შვილს და უბედურებაც ამიტომ დაატყდა თავს. მიტროპოლიტი ფილარეტი შენიშნავს, რომ ცოდვა ცოდვილს მცირე ხნით ახარებს, მხოლოდ გრძნობად ნეტარებას აძლევს, სულ მალე მიეცემა ხოლმე იგი სულიერ შიმშილსა და გაჭირვებას. ცოდვისმიერი სიამოვნება წარმავალია, ხრწნადია, ღვთიურობით განათებული სული კი წარუვალია და იგი უხრწნელ ბედნიერებას ჰპირდება ადამიანს. ცოდვას ფიზიკური უბედურებანიც მოაქვს: სიღარიბე, ავადმყოფობა. ამას უფალი სასჯელად მოუვლენს კაცს, რათა გონების კარი გაუხსნას.

ეპისკოპოსი მიხეილისათვის უბედურება არა მარტო დასჯაა, არამედ ღვთიური მოწოდებაც, იმ მიზნით, რომ ცოდვილმა მოინანიოს, ყური მიუგდოს ზეციერი მამის გულმოწყალე ხმას, რომელიც სინანულისაკენ ახედებს თავის შვილს.

უძღებმა შვილმაც ისმინა მამისა და გონს მოეგო: „მოეგო რაჲ თავსა თჳსსა“ - ვკითხულობთ იგავში. რა უშლიდა აქამდე, გაეგონა ეს ხმა, შეეცნო საკუთარი უგუნურება, განესაჯა და განეკითხა მის მიერ გადადგმული ნაბიჯები, მოკლედ, მთელი სიგრძე-სიგანით გაეცნობიერებინა ყოველივე? პასუხი ცოდვას დასტრიალებს, ცოდვასა და მის ნაყოფს. სწორედ ცოდვა უკრავს და უბნელებს ადამიანს გონებას და იგი ვეღარ აცნობიერებს, თუ რა არის ღვთის ნება. განსაცდელი, უბედურება კი აფხიზლებს ცოდვილს და იგი გონფრულ განსჯას იწყებს.

და აი, გამოფხიზლებული უძღები შვილი ნანობს და ხვდება, რომ შეცდომა დაუშვა. „მის სულიერ სამყაროში, უპირველეს ყოვლისა, სინანული დაიბადა, სწორვდ ის გრძნობა, რომელსაც წმიდა ეფრემ ასური ითხოვს თავის ვედრებაში: „მომანიჭე მე განცდაჲ თჳსთა ცოდვათა“, - შენიშნავს უწმიდესი და უნეტარესი ილია II. სხვაგან კი პატრიარქი სინანულის კიდევ ერთ ტკბილ ნაყოფზე გვიბრძანებს: „სინანული არა მარტო საკუთარი ცოდვების შეგნებას ნიშნავს, არამედ თვითშეგნების გარდაქმნასაც“.

ამას მიგვანიშნებს სინანულის გამომხატველი სიტყვები იგავში: „აღვდგე და წარვიდე მამისა ჩემისა და ვრჰქუა მას: მამაო, ვცოდე ცად მიმართ და წინაშე შენსა, და არღარა ღირს ვარ მე წოდებად ძედ შენდა, არამედ მყავ მე ვითარცა ერთი მუშაკთაგანი“. ამ სიტყვებით მჟღავნდება უძღები შვილის გულწრფელობა, თავმდაბლობა, საკუთარი უღირსების შეგრძნება და აღიარება, ასევე ღრმა სიყვარული მამისეული სახლისადმი და მორჩილება მამისადმი. უძღები შვილის აღსარებაში „ცად მიმართ“ ზეციური სამყოფელია, „წინაშე შენსა“ კი ნიშნავს, რომ ჩვენ ვცოდავთ როგორც ღმერთის, ასევე მშობელი მამის, ვითარცა ზეციერი ღმერთის მიწიერი წარმომადგენლის წინაშეც.

უძღებ შვილს იმდენად ძლიერად უყვარს მამა, იმდენად დიდია მისი სურვილი მამისეულ სახლში დაბრუნებისა, რომ იგი თანახმაა, „ერთი მუშაკთაგანის“ ხვედრი გაიზიაროს, ოღონდ იქ იყოს, მამასთან ერთად! გონს მოგებული შვილის საფიქრალს ესადაგება შესანიშნავი ადგილი 83-ე ფსალმუნიდან: „შჯობს დღე ერთი ეზოთა შინა შენთა უფროჲს ათასთა მათ; ვირჩიე მე მივრდომაჲ სახლსა ღმრთისა ჩემისასა, უფროჲს ვიდრეღა არა დამკჳდრებად ჩემდა საყოფელსა ცოდვილთასა“ (83, 10).

საგანგებო ყურადღებას იქცევს მონანიე უძღები შვილის გულწრფელობა და მის მიერ სინანულის საქმით აღსრულება. გავიხსენოთ სამი მაგალითი ძველი აღთქმიდან: ესავის, მეფე საულისა და წმიდა მეფე დავითისა. ესავმა ერთი მათლაფა შეჭამანდის ფასად მიჰყიდა იაკობს თავისი პირმშოობა და მამამისისაგან კურთხევის უფლება დაკარგა (როგორც უძღებმა შვილმა დაკარგა მამისეული სამკვიდრებელი). როცა იაკობმა მოხერხებით მართლაც მიიღო ეს კურთხევა, ატირებულმა ესავმა ცრემლებით გამოსთხოვა მამას კუთვნილი კურთხევა, რომელიც მან თავისივე ნებით უარყო. წმიდა პავლე მოციქული შენიშნავს, რომ ესავმა თავისი ბილწი ქმედებით მოიკლო ღვთის მადლი, ხორციელი გადარჩენის მიზნით ღვთივბოძებული წყალობა საჭმელში გაცვალა, კუჭი გაიძღო და შემდეგ, უკვე უარყოფილმა, ცრემლით ინდომა დაკარგულის დაბრუნება. მაგრამ მან, როგორც წმიდა მოციქული ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში ბრძანებს: „სინანულის ადგილი არა პოვა“ (12, 16-17). დიახ, სინანულის მარცვალიც კი არ იპოვებოდა ესავის ცრემლში. ისააკმა, ესავისა და იაკობის მამამ, ღვთის ნიშნად მიიჩნია ყოველივე და დამორჩილდა მომხდარს (დაბადება თ.27).

მეფე საულის მაგალითს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი უხმობს. ასევე არ იყო გულწრფელი საული თავის სინანულში, როცა სამოელ წინასწარმეტყველის წინაშე აღიარებდა საკუთარ ცოდვას და ამბობდა, შევცოდეო. მან არ მიიღო ღვთისაგან შენდობა, ვინაიდან საული ინანიებდა არა ღვთის შიშითა და სიყვარულით, არამედ მხოლოდ იმის შიშით რომ პატივი არ მოჰკლებოდა წინასწარმეტყველისაგან და ერის წინაშე არ შერცხვენილიყო (1 მეფეთა თ. 15).

ამათგან განსხვავებით, დავითი უფლის მორჩილი და გულწრფელად მონანიე მეფე გახლდათ მიუხედავად საშინელი სასჯელისა (მას საყვარელი შვილი მოუკვდა), დავითს ღვთის მიმართ საყვედური არ დასცდენია. მძიმე ცოდვების წილ მიღებული ეს უბედურება მან ღვთის ნებად შერაცხა, უფლის სახლში ილოცა და, სასახლეში დაბრუნებულმა, ცოლიც დაამშვიდა. საზღაურად ღმერთმა დავითს ბრძენი სოლომონი მისცა შვილად (2 მეფეთა თ. 12).

„სამოსელი პირველი“; ბეჭედი“; „ჴამლნი“; „ზუარაკი“

წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი გვასწავლის, რომ მარტო ჯოჯოხეთისა და სასჯელის შიშით გამოწვეული სინანული მხოლოდ დასაწყისისათვის არის კარგი, მაგრამ ჭეშმარიტი სინანული შიშთან ერთად სიყვარულითაც უნდა იშვას. ამის თვალსაჩინო მაგალითი კი ეს იგავი გახლავთ, სადაც უძღები შვილი გულწრფელად მოინანიებს, თავის უღირსებასაც აღიარებს და ღრმა მორჩილებითა და სიყვარულით გაემართება მამისაკენ, რათა ახლა უკვე სამუდამოდ დამკვიდრდეს მამისეულ სავანეში. მამისადმი უსაზღვრო სიყვარულმა და მოკრძალებამ უძღებ შვილს ისიც კი ვერ გააბედვინა, რომ ეთხოვა „მუშაკობა“ ანუ მოჯამაგირეობა, და მხოლოდ შენდობა ითხოვა.

მაგრამ: „იქ, სადაც სინანულია, აუცილებლად მოწყალებაცაა, აუცილებლად ღვთის შენდობაა“ (უწმიდესი და უნეტარესი ილია II). მართლაც, ყოვლადმოწყალე ღმერთმა იგი არა მარტო დაუყოვნებლივ შეიწყნარა, არამედ სინანულის საქმით აღმსრულებელ შვილს საზღაურად დაუბრუნა დაკარგული სამკვიდრებელი - განწმენდილი სული წარწყმედილის წილ!

იგავში ყოველივე ამის გამომხატველია მამის მიერ გამართული ბრწყინვალე ნადიმი, შვილისათვის ბოძებული „სამოსელი პირველი... ბეჭედი... ჴამლნი“, შეწირული „ზუარაკი იგი ჭამებული“. სამოსელი პირველი - ნათლისღებაა, ახალი მადლი და სულიერი სათნოებაა. წმიდა იოანე ოქროპირის განმარტებით, ბეჭედი ნიშანია სულიწმიდის ნიჭისა, როგორც ყოველთა „მბრძოლთა წინააღმდგომისა“, ხოლო ჴამლნი გველის, იგივე ცოდვის, ქუსლით დასატკეპნად მიეცა ცოდვილს, რათა მცნებათა გზით იაროსო მან. წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი შერიგებისა და ღირსების ნიშანსაც მოიხილავს ბეჭედში. იმასაც შენიშნავენ, რომ ბეჭედი და ხამლნი, ორივე ერთად, თავისუფალი ადამიანის ნიშანია, ვინაიდან მონები ფეხშიშველნი დადიოდნენ.

რაც შეეხება ზვარაკს, იგი, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, გამოხატავს როგორც სულიერი ნუგეშით გაძღომას, საპირისპიროდ ცოდვისმიერი უძღებებისა, ასევე იმგვარ სულიერ მდგომარეობას, როცა „არა დადებულ არს უღელი ცოდვისა“ (წმიდა იოანე ოქროპირი) .

და გაიმართა ნადიმი, „და იწყეს განცხრომად“ სახლიდან ისმოდა „ჴმაი სიხარულისაჲ და განცხრომისაჲ“. ეს სულის განცხრომააო, ბრძანებს წმიდა იოანე ოქროპირი, ზეციური სასუფევლისა და მისი მეუფის სიხარული იმის გამო, რომ დაკარგული სული დაუბრუნდა თავის პირველსამკვიდროს, პირველღირსება აღიდგინა და ხელახლა შეიმოსა პირველქმნილი სამოთხისეული ნათლით: „შეიმოსე ნათელი, ვითარცა სამოსელი“ - გალობს წმიდა დავით მეფსლმუნე (ფსალმ. 103, 2).

მაგრამ ყველაზე უფრო სანეტაროა სიხარული მამისა: „ძე ესე ჩემი მომკუდარ იყო და განცოცხლდა“ - სიკვდილი აქ ცოდვაში ყოფნაა, განცოცხლება კი სინანულში ყოფნა: „წარწყმედულ იყო და იპოვა“ - სწორედ ეს არის საგანი სიხარულისა.

და ეს სიხარული მონანიე ცოდვილსაც ეკუთვნის.

უფლისმიერი ტრილოგიის ზიარი იგავური სახეები და ალეგორიები

„უძღები შვილის“ იგავის პირველი ნაწილის განმარტების შემდეგ მკითხველს აუცილებლად გაუჩნდება სურვილი, მონიშნოს უკვე არაერთხელ ხსენებული უფლისმიერი ტრილოგიის ზიარი, თანხვედრი იგავური სახეები.

„უძღები შვილის“ იგავის მამა ღმერთია, „დაკარგული ცხვრის“ იგავის მწყემსი ქრისტეა, ხოლო „დაკარგული დრაქმის“ იგავის დედაკაცი ეკლესია გახლავთ სამივეს (მამას, მწყემსსა და დედაკაცს) დაკარგული (წარწყმედული) ჰყავს საძებარი, მაგრამ ქრისტე-მწყემსს ცხვარი დაეკარტა („ვჰპოვე ცხოვარი ჩემი წარწყმედული“), ეკლესიამ დაკარგა დრაქმა („ვპოვე დრაქმაჲ იგი, რომელი წარვწყმიდე“), უძღებმა შვილმა კი თვითონ წარიწყმიდა სული და დაიკარგა („ძე ესე ჩემი წარწყმედული იყო და იპოვა“). ცხვარი იმ ცოდვილის სახეა, რომელმაც არ იცის, რას სჩადის; დრაქმა, როგორც აღბეჭდილი ხატი ღვთისა, ის ცოდვილია, რომელმაც კარგად იცის, რომ იგი ღვთის ქმნილებაა, მაგრამ თავისი ნებით ეფლობა ამქვეყნიურ ზრუნვაში. რწმენით „გამეცნიერებული“ და ღვთიური სიყვარულით უკვე ნაგემი უძღები შვილი კი საკუთარი არჩევანით განუდგება ღმერთს და ამით იგი ზეცოდვილის ჭეშმარიტ სახედ გვევლინება წმიდა სახარებაში.

დაკარგულთა პოვნასაც ნიუანსურად განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს ამ სამ იგავში. სწორედ ცოდვით წარწყმედილთა, ანუ დაკარგულთა საძებნელად და გადასარჩენად მიატოვა ქრისტემ (მწყემსმა) სასუფეველი (ფარა), ჩამოვიდა დედამიწაზე, რათა გზააბნეული კაცობრიობა გადაერჩინა.

უფალი იესო თავისი ამაღლების შემდეგაც განაგრძობს ცოდვილთა ძიებას, იგი მათ დედა-ეკლესიით ღვთის სიტყვითა და მართლმორწმუნეთა ერთობით ეძებს. ეკლესია ისევე დაუღალავად ეძიებს დაკარგულს და ზრუნავს მის გადასარჩენად, როგორც იგავში ეძებს დედაკაცი თავის დაკარგულ დრაქმას. ნეტარი ავგეტინეს თქმით, ცხვარიც და უძღები შვილიც დააბრუნა ღვთის მოწოდებამ, იმან, ვინც ყოველივეს აცოცხლებს და გადაარჩენს. უწმიდესის და უნეტარესის ილია II-ის თქმით, ღვთივბოძებული მოწოდება სინამდვილეში არის ზეციერის დაუცხრომელი, მარადისი ზრუნვა ჩვენი ცხონებისათვის.

უფლისმიერ ტრილოგიაში ღვთიური მამობრივი ზრუნვა მაშინაც ცხადდება, როცა მწყემსი მხრებზე შეისვამს ცხვარს, და მაშინაც, როცა მონანიე შვილის შესაგებებლად სახლიდან გამორბის მამა. არც მწყემსი გაუწყრება ნაპოვნს და არც მამა - მობრუნებულ შვილს. ორივეს სიხარული ეუფლება, ორივე შეიწყალებს და ალერსიანად მიიღებს მას ფარასა თუ სახლში. მხრებზე შესმაც და ალერსიანი მიღებაც ღვთის შეწევნაა, ის მადლია, რომელიც ჩვენ, ცოდვილთ, სინანულის გასაძლიერებლად გვეძლევა.

უზნეო ცხოვრება აუძლურებს ადამიანს, ცოდვისაგან მიხდილს ძალა სჭირდება, რომ ამგვარი ცხოვრების წესს მოსწყდეს. ეს ძალა - ღვთის მადლია. საკმარისია, პირველი ნაბიჯი გადავდგათ სინანულისაკენ და მაშინვე გვებოძება უფლის შეწევნა, მადლი. ჩვენ არასოდეს ვართ მარტო - „ჩვენთან არს ღმერთი“ უფალი იესო ქრისტე, რომელიც ყოველი დაცემის შემდეგ ისევ და ისევ წამოგვაყენებს, გაგვამხნევებს, მადლით მოგვილბობს გულს და სიხარულსაც განგვაცდევინებს, რათა საბოლოოდ გავიმარჯვოთ ცოდვაზე. ამას ეხმიანება წმიდა დავით მეფსალმუნის დიდებული გალობა: „განამტკიცნის უფალმან ყოველნი დაცემადნი და აღჰმართნის ყოველნი დაცემულნი“ (ფსალმ. 144, 14).

ეს სამი იგავი - „დაკარგული ცხვრისა“, „დაკარგული დრაქმისა“ და „უძღები შვილისა“ - სიხარულის თანაზიარების თვალსაზრისითაც ერთიანდება. მწყემსი და დედაკაცი თავის მეგობრებსა და მოძმეებს ეძახიან, ხოლო მამა მონებს იხმობს, რათა ყველამ ერთად განიცადოს დაკარგულის, ცოდვილის პოვნით გამოწვეული სიხარული.

აუცილებლად უნდა გამოიკვეთოს თანა-სიხარულის ზნეობრივი კატეგორია. ზეციერი მამა მარტო არ არის თავის სიხარულში, მას იზიარებს ყველა, ვინც მამასთან არის. „ჩემ თანა გიხაროდენ!“ - უფალი ამას ჩვენ მოგვიწოდებს. წმიდა იოანე ოქროპირი გვეუბნება: „საკვირველია! მამა წინასწარ გრძნობს შვილის აღსარებას და თავად მიიჩქარის მისკენ“, მუდამ ასე უსწრებსო წინ ღვთის მოწყალება ჩვენს აღსარებას, - დასძენს წმიდა მამა. ცოდვილი შვილის სინანულის გამო ღმერთი მოწყალებასთან ერთად მამობრივ მოწონებასა და სიხარულსაც განიცდის, რაც ზეციერი მამის ღვთაებრივი სიყვარულის გამოვლინებაა. ამ სახარებისეული იგავის ერთ-ერთი შეგონებაც ეს არის: „სიყვარული არა მხოლოდ თანა-დგომაა, არამედ თანასიხარულიც“ - ამბობს ეპისკოპოსი ალექსანდრე. ამასვე გვასწავლის სრულიად საქართველოს მწყემსმთავარი, უწმიდესი და უნეტარესი ილია II: „სიხარული მხოლოდ სიყვარულით განიცდება“. მხოლოდ ამგვარი, საყოველთაო სიყვარული მიგვაახლებს ქრისტეს სწავლების ქვაკუთხედთან:

„ხოლო გეტყჳ თქუენ: გიყუარდედ მტერნი თქუენნი და აკურთხევდით მწყევართა თქუენთა და კეთილსა უყოფდით მოძულეთა თქუენთა და ულოცევდით მათ, რომელნი გმძლავრობდენ თქუენ და გდევნიდენ თქუენ. რაჲთა იყვნეთ თქუენ შვილ მამისა თქუენისა ზეცათაჲსა, რამეთუ მზე მისი აღმოვალს ბოროტთა ზედა და კეთილთა, და წჳმს მართალთა ზედა და ცრუთა“ (მათე 5, 44-45).

ჭეშმარიტად ასეა! ოღონდ ეს დავიწყებია უძღები შვილის უფროს ძმას, რომლისკენაც, როგორც იგავიდან ჩანს, ასევე მიიჩქარის მოწყალე და მოსიყვარულე მამა, თვითონვე გამოდის სახლიდან და თავად მიეგებება შვილს, როგორც კი ცოდვისაკენ მიდრეკილი მისი სულის სახიფათო მიმოხრას იგრძნობს.

უფროსი შვილი და ძმა

უფალი იესო ქრისტეს იგავური სათქმელი უფროსი შვილისა და ძმისკენაც არის მიმართული „უძღები შვილის“ იგავში. ამ უფროს ძმას, უმცროსისაგან განსხვავებით, იგავში არანაირი სახელი-განსაზღვრება არ აქვს.

თუმცა წმიდა მამები უფროს შვილს უძებნიან განსაზღვრებას - „მართალი“. ამ მართალ უფროს ძმას ისინი უპირისპირებენ უძღებ, ცოდვილ, რჯულის დამრღვევ უმცროს ძმას. ამ დაპირისპირების განმარტებისას წმიდა მამები ორ მომენტს გამოყოფენ იგავიდან: ა) „აჰა ესერა ესოდენი წელნი გმონენ შენ და არასადა მცნებასა შენსა გარდავჰჴედ“, - ეუბნება უფროსი შვილი მამას, და ბ) „იყო ძე იგი მისი უხუცესი ველსა გარე“, - შენიშნავს წმიდა ლუკა მახარებელი უფროს ძმაზე.

სამემკვიდრეო წილის გაყოფის შემდეგ, ებრაული სამემკვიდრეო წესით, მამა იმ ქონების პატრონად რჩებოდა, რომელიც უფროს ძეს ეკუთვნოდა. უფროსი შვილი მორჩილებით განაგრძობდა ცხოვრებას მამისეულ სახლში. იგავშიც ასეა. მთელი ის ხანი, რაც უმცროსმა თავისი წილი სამკვიდრებელი წაიღო და წავიდა, უფროსი შვილი ზეციერი მამის სახლში მარადის იმყოფებოდა და ასევე მარადის აღასრულებდა ღვთიურ მცნებებს. „ველსა გარე ყოფნაც“ იგავში სწორედ მამისეული რჯულის აღსრულებას ნიშნავს. ამიტომ უწოდებენ წმიდა მამები უფროს შვილს „მართალს“, როგორც მამისეული რჯულის აღმსრულებელს, საპირისპიროდ ცოდვილი (რჯულის დამრღვევი) უმცროსი უძღები შვილისა.

„უძღები შვილის“ იგავში მრავლისმთქმელად იხატება უფროსი შვილის ზნეობა და სულიერება. ჯერ ერთი, იგი არის მრისხანე: „ხოლო ის გაბრაზდა და აღარ უნდოდა შესვლა“ - ამბობს უფალი იგავში. უფროსი ძმა ასევე არის მოყვასის სიხარულის არგამზიარებელი, შურიანი, ღვარძლიანი, გულცივი ძმის მიმართ. აი, რას ეუბნება იგი მამას: „ხოლო ის გაბრაზდა და აღარ უნდოდა შესვლა. გამოვიდა მამამისი და მოიხმო იგი. მაგრამ მან უთხრა მამას: აგერ, რამდენი წელია გემსახურები და ერთხელაც არ გადავსულვარ შენს მცნებას, და ერთი თიკანი თუ მოგიცია ოდესმე ჩემთვის, რომ მეგობრებში მომელხინა. სამაგიეროდ მოვიდა თუ არა ეს შენი ძე, რომელმაც მთელი შენი ავლა-დიდება მეძავებს გადააგო, ხელად კვებული ხბო დაუკალი“.

ამის მთქმელი შვილი, რაღა თქმა უნდა, მამის დამყვედრებელიცაა, მისი განმკითხველიცაა, ასეთი შვილი ამპარტავნულად, თავმომწონედ ემსახურება მშობელს, რადგან მოსწონს, რომ იგი ასეთი კარგი შვილია. ეს ფარისფლურად მორჩილი და რჯულის მოჩვენებითად აღმსრულებელი შვილი უმადურიცაა, ასევე ჯიბრიანი და კადნიერია მამის მიმართ.

მაშასადამე, უფროსი შვილი თურმე ფარისევლურად ემორჩილებოდა მამას. იგი იმ ფარისევლებსა და მწიგნობრებს გვაგონებს წმიდა სახარებიდან, რომლებიც კანონებს ზედმიწევნით აღასრულებენ, თავიც კი მოაქვთ ამით მათ ხელთ უპყრიათ რჯული, ღვთიური მადლიღა და ნიჭით მოსილთ შეუძლიათ ახლოს იყვნენ ღმერთთან, მაგრამ თავმოყვარეობის ავადმყოფური გრძნობით შეპყრობილებს სულიერი და ზნეობრივი სიფაქიზე დაუკარგავთ, გული გაუხეშებული აქვთ და, რაც ყველაზე სავალალოა - მათ არ უყვართ საზოგადოებისაგან გარიყული, გზას აცდენილი მოყვასი. გაამაყებულნი და იმით თვითდაჯერებულნი, რომ თავად უცოდველნი არიან, ისინი განსჯიან და განიკითხავენ გვერდით მყოფ ცოდვილს. ამიტომ წმიდა მამები ერთხმად აღნიშნავენ ამ მართალი უფროსი შვილის მოჩვენებით მართლმორწმუნეობას.

კიდევ ერთხელ უნდა გავიხსენოთ „უძღები შვილის“ იგავის ტექსტუალური ფონი: უფალი იესო ქრისტე მებაჟეებთან და ცოდვილებთან ერთადაა, ცოდვილნი მისკენ ისწრაფვიან და უფალიც არ იშურებს მათთვის არც სიტყვას და არც მოწყალებას. ამის გამო მწიგნობრები და ფარისფლები ბუზღუნებენ და საყვედურობენ უფალ იესოს, ცოდვილებს იღებსო (ლუკა 15, 2).

ასევე არ შედის სახლში განრისხებული და გაჯიუტებული შვილი და ძმა, ასევე მოსდის გული მამაზე, რომ ცოდვილი შვილი სიხარულით მიიღო და თან ნასუქი ხბოც დაუკლა. საზარელი ის არის, ბრძანებს მიტროპოლიტი ფილარეტი, რომ უფროსი ძმა მრისხანებს, რადგან სხვა უყვართ; მას ველური ჟინივით აიტანს შური და სიბრაზე, რადგან სხვის გამოა ლხინი გამართული, თავს დამცირებულად გრძნობს, რადგან სხვას აქცევენ ყურადღებას.

„მართალი“ და „ცოდვილი“

ასე რომ, უფროსი შვილი იგავში ორსახოვანი დაპირისპირებით წარმოდგება უძღებს შვილთან მიმართებით: ერთი მხრივ, იგი თავის ცოდვილ ძმას უპირისპირდება როგორც მართალი, მამის მორჩილი და მცნებათა აღმსრულებელი; მეორე მხრივ კი, როგორც მოჩვენებითად მართლმორწმუნე და ფარისევლურად მორჩილი, მრისხანე და შურიანი, გულცივი, განმკითხველი, ამპარტავანი, კადნიერი მამის მიმართ - იგი გულწრფელად მონანიე ცოდვილი ძმის საპირისპიროდ დგას.

როგორც ვხედავთ, იგავში მეტად საინტერესო და საგულისხმო იგავური ანტიპოდებია: რჯულის აღსრულებაში მართალი შვილი არსებითად ცოდვილია, ვინაიდან: „არ არის მეტი ცოდვა, ვიდრე ცოდვა იმის აღიარებისა, რომ უცოდვვლი ხარ“. ცოდვილია უძღები შვილიც, ოღონდ იგი, თავისი უფროსი ძმისაგან განსხვავებით, მოინანიებს ჩადენილ ცოდვას და განწმენდილი, განმართლებული წარდგება მამის წინაშე.

გამოდის, რომ იგავში ორივე ძმა, უფროსიც და უმცროსიც, ერთსა და იმავე დროს არიან მართალნიც და ცოდვილნიც. ოღონდ, უფროსი მართალია რჯულის აღსრულებით, თუმცა ეს მისი სიმართლე გარეგნულია, არანამდვილია, რჯულს იგი მოჩვენებითად, ზედაპირულად აღასრულებს, და სწორედ ამ მიზეზითაა იგი ცოდვილი. უმცროსი კი ცოდვილია თავისი ქმედებით, ცოდვათქმნადობით, მაგრამ იგი გულწრფელია თავისი სინანულით, მართალია თავისი მონანიებული ცოდვებით და ამიტომ განმართლდება ღვთის წინაშე.

ეპისკოპოსი მიხეილი ერთ დაპირისპირებაზეც აღნიშნავს, რომელიც ვლინდება ფარისევლურად მორჩილ მართალ უფროს შვილსა და სიყვარულით სავსე მამას შორის. უფროსი შვილი მარადის მამასთან არის და ყოველივე მამისეული მისი კუთვნილებაა, მაგრამ, სიყვარულის, მორჩილებისა და მადლიერების ნაცვლად, იგი უმადურობას ამჟღავნებს, თავის მუშაკობას აყვედრის მამას, გაჯიუტებული კადნიერად ეპყრობა მშობელს, საკუთარი თავით კმაყოფილი მამასაც განიკითხავს და ძმასაც. ამ ვითომდა მართალი შვილის მთელი ყურადღება ერთ ციკანზეა გადატანილი, რომელიც მამამ მისთვის თურმე არ გაიმეტა. ქედმაღალი შვილი თავისი სიყვარულისათვის მშობლისაგან გასამრჯელოს ითხოვს. უფრო უარესიც - ციკნის დაუკვლელობას იგი შვილისადმი სიძულვილად მიუთვლის თავის მამას და ამით ცილისწამებასაც ეწევა.

მართლაცდა, უნდა დავეთანხმოთ მიტროპოლიტ ფილარეტს - როგორ შეიძლება ეწოდოს შვილი ამ ე.წ. მართალ უფროს შვილს? ნუთუ შეიძლება კარგმა შვილმა მამისაგან სიყვარულისათვის გასამრჯელო ითხოვოს?! განა ის მოჯამაგირედ უდგას მამას სახლში? გავიხსენოთ რომ მონანიე უძღები შვილი უაღრეს თავმდაბლობას იჩენს, შვილობის ღირსად აღარ მიიჩნევს თავს და მოჯამაგირეობაზეც კი თანახმაა, ოღონდ მამის გვერდით იყოს! არა! - შესძახებს მიტრორლიტი ფილარეტი, - უფროსი ძმა შვილი არ არის, იგი მონაა! მამისეულ სახლში მყოფმა უფროსმა ძემ სახლიდან გაუსვლელად დაკარგა შვილობა, აქვე, მშობლის გვერდით შეურაცხყო მამისეული სახლის ცხოვრების წესიც და ოჯახისადმი სიყვარულიც. ამით იგი უძღებ შვილზე უარესიაო, - დასძენს მიტროპოლიტი. წმიდა მამები ყურადღებას მიაქცევენ იმას, რომ უფროსი შვილი მამას არ მიმართავს „მამავ, მამაო, მამიკო“-თი, არც ძმას უწოდებს და მოიხსენიებს ძმად - „ძე ესე შენი“ - ეს შენი შვილიო, ეუბნება მამას თავის უმცროს ძმაზე. ამითაც მჟღავნდება გულცფობა და სიძულვილი, ზიზღიც, ოღონდ ამჯერად ძმის მიმართ და მიუხედავად ყოველივე ამისა, ყოვლადმოწყალე მამა, რომელიც თვითონ გამოვიდა და მოუწოდა შვილს, მოთმინებითა და სულგრძელობით მოუსმენს მას, თავის მართალ შვილს. წმიდა იოანე ოქროპირი საგულისხმოდ შენიშნავს, რომ მამამ არ შეურაცხყო „სიტყუაჲ მართლისაჲ“ (უფროსი შვილისა), დიდი მოწყალებისა და უკიდურესი, სახიერების მაგალითი უჩვენა მას და ტკბილად უწოდა „შვილო“. მამას ამით სურდა, შვილის გულფიცხობა შეერბილებინა, კაცთმოყვარული გრძნობა გაეღვიძებინა მასში. მან შეახსენა უმადურ შვილს, რომ მისმა უმცროსმა ძმამ თავისი კუთვნილი გაფლანგა, თვითონ კი მამის სახლში იყო მთელი ის ხანი: „შვილო, შენ მარადის ჩემ თანა ხარ, და ჩემი ყოველი შენი არს“ - ეუბნება მამა თავის გამწყრალ შვილს.

წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი თავის შეუდარებელ ქადაგებაში „უძღები შვილის“ იგავის გამო დიალოგს მართავს მართალ შვილთან და ეუბნება: შეიძლება უძღებ შვილს არ ჰგავხარ, არც მასსავით დაგლახაკებული ხარ სულიერად, არც შორეულ ქვეყნებში წასულხარ და ქონებაც არ დაგიბნევია, არც კაცი მოგიკლავს, არც სხვა რამ დიდი ცოდვა ჩაგიდენია, და ამიტომ თავი უცოდველი გგონია? შეიძლება ისიც გგონია, რომ არც ღვითისაგან ხარ განშორებული? მაგრამ მართლა ასეა? იქნებ არც მამის სახლში ხარ, აღარც ამ სახლის ეზოში და აღარც ეზოს გარეთ? - ასე ჩაეკითხება ქართველი წმიდა მამა მართალ შვილს და დასძენს: შენ არც თბილი ხარ და არც ცივი, არამედ გრილი, როგორც წმიდა იოანე ღვთისმეტყველი და მახარებელი აყვედრებდა ზოგიერთ ქრისტიანსო.

წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი საგანგებოდ გვაფრთხილებს, რომ ჩვენ არ უნდა შეგვეშალოს და ამის გამო უძღები შვილის წახდენა არ უნდა მივიჩნიოთ უმჯობესად, უფროს მართალ შვილთან შედარებით. მაგრამ, იმავდროულად, ჩვენი დიდებული სულიერი მამა გვევედრება, დავემსგავსოთ უძღებ შვილს, ოღონდ არა მისი დაცემითა და დაგლახაკებით, არამედ მისი მოქცევითა და სინანულით, მისი „შემუსრვილი გულითა და მდაბალი სულით“, უღირსებისა და ბრალეულყოფის მუდმივი შეგრძნებით, რათა ყოველთვის ცრემლით ვევედროთ ღმერთს ისევე, როგორც უძღები შვილი შეევედრა მამას: „მამაო, ვცოდე ცად მიმართ და წინაშე შენსა...“

ამ სახარებისეული იგავის ერთ-ერთ მიზანს სწორედ ეს შეადგენს.

ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ „უძღები შვილის“ იგავის მკითხველს გაუჩნდება ხოლმე ამგვარი შეკითხვები: ბოლოს და ბოლოს მოტყდა თუ არა უფროსი შვილის სიჯიუტე მამის მიმართ? ან: შევიდა თუ არა იგი სახლში და მიიღო თუ არა მონაწილეობა საერთო მხიარულებაში? ან კიდევ: რა ბედი ეწია მონანიე შვილს? და სხვა მისთანები. ასეთი შეკითხვები იგავის გაგრძელების მსურველთ აწვალებთ ხოლმე.

ჩვენ კარგად უნდა ვიცოდეთ და გვახსოვდეს, რომ იგავში, მით უფრო, სახარების იგავში, როგორც წესი, მოცემულია მხოლოდ ის, რაც საჭიროა მისი სათქმელის გამოსახატავად და გადმოსაცემად. დაუშვებელია და სახიფათოც იგავის გარეთ საკუთარი ფანტაზიის ფრთაშესასხმელი გაგრძელებანი. ამიტომ ყოველთვის ხაზგასმულად უნდა ჩამოყალიბდეს სახარების ყოველი იგავის მიზანი, უმთავრესი სათქმელი.

„უძღები შვილის“ იგავის მიზანი და სათქმელი კი ეს გახლავთ: ღმერთს უყვარს ცოდვილი და სურს მისი გადარჩენა: „მოვიდა ძე კაცისა მოძიებად და ცხორებად წარწყმედულისა“ - ამბობს უფალი მებაჟე ზაქეს სულიერი მოქცევის გამო (ლუკა 19, 2-10). „უძღები შვილის“ იგავში მამაღმერთი ზრუნავს როგორც ცოდვილი შვილის, ასევე მართალი შვილის გადასარჩენად. თუმცა ეს უკანასკნელი (მართალი უფროსი შვილი) ვერ და არც დაიმსახურებს ღვთის გულმოწყალებას, მანამ, სანამ იგი ცოდვილის მოქცევის გამო არ აღივსება გულწრფელი, გულმხურვალე სიხარულით.

უაღრესად საგულისხმოა ამ თვალსაზრისით უწმიდესისა და უნეტარესის ილია II-ის შეფასება: „ყოველ ჩვენგანს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს სულიერი თვალი, რათა სხვისი გასაჭირი და ტკივილი დავინახოთ და საკუთარივით განვიცადოთ. მაგრამ ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ხშირად სხვისი მწუხარებისა და ჭირის გაზიარება კი შეგვიძლია, მაგრამ სიხარულისა და ბედნიერებისა - არა. თუ შურს დაძლევ და სხვისი სიხარულით გაიხარებ, უფალი შენც აუცილებლად დაგაჯილდოვებს სიხარულით, ისე, როგორც უძღები შვილი დააჯილდოვა საყვარელმა მამამ. როგორც ეს მამა უნახავდა თავის შეცდომილ ძეს სამოსელ პირველს, ბეჭედსა და ზვარაკს, და მის შინ დაბრუნებას ელოდებოდა, ასევე ელოდება უფალი ყოველი ადამიანის და, საერთოდ, მთელი კაცობრიობის დაბრუნებას მასთან“.

„უძღები შვილის“ იგავი და კაენ-აბელის ძველაღთქმისეული ამბავი

„უძღები შვილის“ იგავის წაკითხვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ეტაპია მისი გააზრება კაენ-აბელის ამბავთან მიმართებით. ყველა კარგად იცნობს ადამისა და ევას ორი ძის, კაცთა მოდგმის პირველი ორი ძმის ამ ამბავს (დაბადება 4,1-16). მაგრამ იგი საგულისხმო საღვთისმეტყველო მნიშვნელობას იძენს, როდესაც პარალელურად შეისწავლება „უძღები შვილის“ ახალაღთქმისეულ იგავთან ერთად. ამ დროს ძველაღთქმისეული ამბის მხოლოდ რამდენიმე მომენტის გამოკვეთა ხდება საჭირო.

მაგრამ ჯერ გავიხსენოთ ეს ამბავი: კაენი უფროსი ძმაა, აბელი - უმცროსი. კაენი მიწის მუშაკია, აბელი კი მეცხვარე. უფალს ორივე ძმამ მიართვა ძღვენი, ანუ შესაწირი, მაგრამ უფალმა მხოლოდ აბელის შესაწირი მიიღო, კაენისას კი არ მოხედა. ამის გამო კაენი გამწარდა. უფალმა იგი გააფრთხილა, რომ ცოდვა იყო ჩასაფრებული მის კართან, შენ იბატონე მასზეო, ასე ურჩია, მაგრამ კაენმა არ ისმინა უფლის ხმა, ველად გაიყვანა აბელი და მოკლა. უფალმა კიდევ ერთხელ მისცა კაენს შესაძლებლობა, თავი დაეღწია ცოდვისაგან, როცა ჰკითხა: სად არის შენი ძმა? სიმართლისა და სინანულის ნაცვლად, კაენმა კადნიერად, უტიფრად უპასუხა უფალს: არ ვიცი, ჩემი ძმის დარაჯი ხომ არ ვარო. კაენმა ამის გამო ღვთის დიდი რისხვა დაიტეხა თავს - თვითონაც დაიწყევლა და მისი მოდგმაც დაისაჯა:

„ამიერიდან დაწყევლილი ხარ მიწისაგან, რომელმაც გახსნა პირი, რათა მიეღო შენი ძმის სისხლი შენი ხელიდან. დაამუშავებ მიწას, მაგრამ აღარ მოგცემს იგი თავის ძალას; დევნილი და მიუსაფარი შეიქმნები ამ ქვეყანაზე“ (დაბადება 4, 11-12).

ამ ამბავშიც ორივე ძმის ზნეობრივი ქმედებანი უნდა შეფასდეს:

აბელი არის ღვთისმოყვარე და მართლმორწმუნე, რადგან მან უფალს ძღვენი შესწირა „პირმშოთაგან“( ანუ ნათავარი და რჩეული პირუტყვი გაიღო. კაენი კი მსხვერპლად გაიღებს მიწის ნაყოფს, რომლის რჩეულობაზე თვით ამბავში არაფერია შენიშნული. წმიდა პავლე მოციქული ამბობს: „რწმენით შესწირა აბელმა უკეთესი მსხვერპლი ღმერთს, ვიდრე კაენმა; მისითვე მიიღო მოწმობა, რომ მართალია, როგორც იმოწმა ღმერთმა მისი მსხვერპლისათვის“ (ებრაელთა მიმართ 11,4).

მაშასადამე, წმიდა პავლე მოციქული აბელის ახალაღთქმისეულ შეფასებას გვაწვდის, რომლის მიხედვითაც, აბელი მართალია ღვთისა და კაენის წინაშე.

კაენი ამ ამბავში ავლენს უმადურობას, რადგან იგი მხოლოდ შესწირავს ძღვენს, მექანიკურად აღასრულებს თავის ვალს და ვერ გაიმეტებს უფლისათვის რჩეულ საუკეთესო მიწის ნაყოფს. კაენი ასევე ავლენს შურს, იგია მწუხარე „სხვისა კეთილსა ზედა“, და ეს „სხვა“ - მისი ერთადერთი ძმაა, რომლის ძღვენიც უფალმა შეიწირა, მიიღო. ამას სიხარულით კი არ შეხვდა კაენი, არამედ, როგორც ბიბლია გვიამბობს: „გამწარდა და თავი ჩაღუნა“. კაენი ასევე ცოდვისაკენ მიდრეკილია, უკეთურია. ამაზე თვით უფალი უთითებს მას და ეუბნება: „ცოდვას შენკენ აქვს ლტოლვა, ჩაგსაფრებიაო“. კაენმა ვერ იბატონა ცოდვაზე, პირიქით, ცოდვამ სძლია იგი და აქცია ძმის მკვლელად. ესეც კაენის ზნეობის ერთერთი შემაძრწუნებელი მახასიათებელია.

კაენი ასევე ურჩია, რადგან ყურად არ იღებს უფლის სიტყვას, და ცოდვის მონად იქცევა. იგი მზაკვარიცაა, რადგან მზაკვრულად გაიხმობს მასზე მინდობილ აბელს ველად და იქ მოუსწრაფებს სიცოცხლეს. კაენი სიცრუესაც მიმართავს, როცა უფლის შეკითხვაზე (სად არის შენი ძმა?) ტყუილს ეტყვის მას, არ ვიციო. ცოდვილი კაენი კადნიერი და თავკერძაცაა, როცა უდიერად შეეპასუხება უფალს და ეუბნება: საიდან უნდა ვიცოდე, სად არის ჩვმი ძმა, მისი დარაჯი ხომ არ ვარო. დაბოლოს, კაენს თავისი ცოდვის წილ გაუჩნდა შიში ხორციელი სიკვდილისადმი, რაც იმას ნიშნავს, რომ მან დაკარგა ღვთისადმი მოშიშება და იგი სიკვდლისადმი ამაო შიშმა შეიპყრო. (იხ. დაბადება 4,14). მოკლედ, კაენი თავისი ნებით განშორდა უფალს, უარყო და დაკარგა ღმერთი, ანუ რწმენა ღვთისადმი. იგი ღვთის შვილი იყო და ცოდვის მონად იქცა.

„მართალი“ და „ცოდვილი“ ძმები

როგორც ვხედავთ, ბიბლიის ამ ძველაღთქმისეულ ამბავში ურთიერთდაპირისპირებული ორი ძმა წარდგება ჩვენ წინაშე - მართალი აბელი და ცოდვილი კაენი. როგორც ზემოთ დავრწმუნდით „უძღები შვილის“ იგავშიც წარმოჩნდება ე.წ მართალი უფროსი ძმისა და გულწრფელად მონანიე უძღები, ცოდვილი შვილის დაპირისპირება: უფროსი ძე მართალი იმიტომაა, რომ იგი მამასთან არის, მის მცნებებს აღასრულებს, თუმცა მისი ეს მორჩილება ცრუა, მოჩვენებითია, ფარისევლურია; ეს უფროსი ძმაც კაენივით მრისხანებს, შურს ძმისა, გულცივია, არ იზიარებს ძმის სიხარულს, განიკითხავს მამასაც და ძმასაც, ამპარტავნობს, ჯიუტი და კადნიერია მამის მიმართ ამის საპირისპიროდ, უმცროსი, ცოდვილი ძმა (უძღები შვილი) გულწრფელია თავის სინანულში, მორჩილად, თავმდაბლურად ინანიებს თავის ცოდვას და დიდი სიყვარულით უბრუნდება მამისეულ სამკვიდრებელს.

როგორც კი კაენ-აბელის ამბავი და „უძღები შვილის“ იგავი ერთ სიბრტყეზე განთავსდება, ჩვენ დავინახავთ, რომ ორ წყვილად დაპირისპირებული ბიბლიური „მართალი“ და „ცოდვილი“ სხვადასხვაგვარად შეფასდება, იმის გათვალისწინებით, თუ რომელი ზნეობრფი ქმედება ან კრიტერიუმი მიიჩნევა ამოსავლად. „მართალია“ აბელი, მაგრამ, წმიდა მამათა განმარტებით „მართალია“ უძღები შვილის უფროსი ძმაც. ამიტომ ხდება აუცილებელი მათი პარალელური შეფასება, ანუ იმის გარკვევა, თუ როგორ შეიძლება მართალი იყოს აბელი და ასევე იყოს მართალი უძღები შვილის უფროსი ძმაც; ან კიდევ: როგორ ან რა მიზეზით ენიჭება ერთი და იგივე საღვთისმეტყველო კვალიფიკაცია - „ცოდვილი“ - კაენსაც და უძღებ შვილსაც.

აბელის სიმართლე მის მართლმორწმუნეობას გამოხატავს. ეს ბიბლიური განსაზღვრება ასევე მოიცავს აბელის უმანკო, უდანაშაულო, ანუ მართალი სისხლის დაღვრას. მართალი შვილი კი წმიდა სახარების იგავში რჯულისა და მცნებების ზედმიწევნით აღმსრულებელია, ანუ მართალია რჯულისა და მცნებათა აღსრულებაში. თუმცა, როგორც ითქვა, მისი სიმართლე აქ მთავრდება, რადგანაც მისმიერი რჯულის აღსრულება ფარისევლურია, მოჩვენებითი და, ამდენად, ზედმიწევნით ზედაპირულიც. ეს მართალი შვილი მხოლოდ გონებით, ცივად ასრულებს წესს, გული კი გრილი აქვს.

მეორე მხრივ, ცოდვილია კაენი და ცოდვილია უძღები შვილიც. მაგრამ ეს ორი ცოდვილი თავ-თავისი არჩევანით შორდება ერთმანეთს. კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ რომ უძღები შვილი არის არა მხოლოდ გულწრფელად მონანიე, არამედ სინანულის საქმით აღმსრულებელიც. მონანული კვლავაც ცოდვილად რჩება, თუ ის საქმით არ გააცხადებს თავის სინანულს, ესე იგი, სიტყვას საქმეს არ მოაყოლებს. უფროსი ძმა იგავში იმ ადამიანთა რიცხვს ეკუთვნის, რომელნიც „თქჳან და არა ყვიან“ (მათე 23,3), უძღები შვილი კი, წმიდა ილია მართლისა არ იყოს, ის კაცია, რომლის „თქმა და ქმნა ერთია“ წმიდა იაკობ მოციქული ბრძანებს: „ვითარცა ჴორცნი თჳნიერ სულისა მკუდარ არიან, ეგრეთვე სარწმუნოებაჲ თჳნიერ საქმეთასა მკუდარ არს“ (იაკობი 2, 26).

უძღები შვილის საბოლოო არჩევანი სინანულის გზაა - ოღონდ საქმით აღსრულებული და რწმენით განმტკიცებული სინანულისა. კაენი კი მოუნანიებლობითა და თავისი სულიერი გახრწნილებით ღვთის წყალობას საკუთარი ნებით კარგავს, უფლისაგან მარტო თვითონ კი არ დაიგმობა, არამედ მისი მოდგმაც დაისჯება.

ცოდვილი კაენი და „მართალი“ უფროსი შვილი

ასე წყვილდება ბიბლიურ ძმათა ძველი და ახალაღთქმისეული სახეები: ერთია წყვილი მართალი აბელისა და ე.წ მართალი უფროსი ძმისა, მეორე წყვილს კი ქმნის ცოდვილი კაენი და ცოდვილი უძღები შვილი. ამ ორი წყვილიდან უაღრესად საგულისხმო ბიბლიურ პარალელიზმს წარმოადგენს ძველი აღთქმის ცოდვილი კაენი და ახალი აღთქმის ე.წ მართალი უფროსი ძმა (შვილი).

ორივე ეს უფროსი ძმა ურჩია ზეციერი მამის მიმართ, ერთსაც და მეორესაც მხოლოდ ხორციელი მზერა შერჩენია და ბილწი ვნებების მორევისათვის ვერ დაუღწევია თავი. მათი სული წარწყმედილია, და წარწყმედილია იმის გამო, რომ არც ერთი არ აკეთებს მართებულ არჩევანს - არ დაადგება გულწრფელი სინანულის გზას და სიყვარულით არ დაემორჩილება ღმერთს, მის ნებას. ორივე უფროსი ძმა დაშორებულია ღმერთისაგან, სიყვარულის წილ შურსა და სიძულვილს დაუსადგურებია მათს გულებში.

უფროსი მართალი შვილის მსგავსად, კაენიც უარყოფს ზნეობრივ შეგონებას ჭეშმარიტ სიყვარულზე, მოყვასის სიხარულის თანაზიარობას რომ გულისხმობს. კაენიც ძლიერ შეწუხდა „სხჳსა კეთილსა ზედა“, შურით აივსო და დამცირებულად იგრძნო თავი, როცა ღმერთმა მოიწონა და მიიღო არა მისი, არამედ ძმის ძღვენი. ყოვალადმოწყალე ზეციერი მამა მასაც ზრუნვითა და სიყვარულით მოეპყრო: შურით გამწარებული კაენი გააფრთხილა, რომ ცოდვა ჩასაფრებოდა მას და თვითონაც ილტვოდა ცოდვისაკენ. მაგრამ კაენის გულისყური დახშული აღმოჩნდა და მან ძმა მოკლა. ჭეშმარიტად სამართლიანი იყო უფლის სასჯელი, რომელიც კაენმა და მასთან ერთად მთელმა კაცობრიობამაც მოიმკო.

მართალი აბელი და მონანიე ცოდვილი უძღები შვილი

რაც შეეხება მართალ აბელსა და გულწრფელად მონანიე უძღებ შვილს, ამ წყვილიდან მართალი აბელის დაღვრილი სისხლი ითხოვს საგანგებო საღვთისმეტყველო განმარტებას. აბელის მართალი სისხლის დაღვრას ღრმა მისტიკური მნიშვნელობა აქვს. ამ ძველაღთქმისეულ, უმანკო, უდანაშაულო, მართალ სისხლს, მის დაღვრას, თავისი საღვთისმეტყველო პარალელი მოეპოვება ახალაღთქმისეულ „შუამდგომელი“ იესოს საპკურებელ სისხლთან. ამაზე წმიდა პავლე მოციქული მიგვითითებს თავის ეპისტოლეში ებრაელთა მიმართ (თავები 9,10,11,12).

ამ მხრივ საინტერესოა თვით ძველი ებრაული სახელი აბელ, ჰაბელ. მას უკავშირებენ ასირიულ ჰაბალს, რომელიც ნიშნავს „ძეს, ვაჟიშვილს“. გავიხსენოთ, რომ უფალი იესო ქრისტე არის ძე ღვთისა და ძე კაცისა.

ძველაღთქმისეული რჯულით, ცოდვის გამოსასყიდად დაწესებული იყო სისხლიანი მსხვერპლის გაღება. ეს სისხლიანი მსხვერპლი ქრისტემ ახალაღთქმისეული სინანულის მსხვერპლით შეანაცვლა. სწორედ ამ მიზნით, ჩვენივე სულიერი გადარჩენისათვის გაიღო თავისი სისხლი ჩვენმა უფალმა იესომ. აი, რა გვეუბნება წმიდა პავლე მოციქული: „(ღვთის) ნებით განწმენდილი ვართ ჩვენ, იესო ქრისტეს სხეულის ერთგზის შეწირვით... მან ერთადერთი მსხვერპლი შესწირა ცოდვათათვის... ერთადერთი მსხვერპლით სამარადისოდ სრულქმნა განწმენდილნი“ (ებრაელთა მიმართ 10, 10,12,14).

სისხლიანი მსხვერპლი ჩვენგან აღარ სჭირდება ღმერთს, რადგან: „იქ, სადაც ცოდვათა მიტევებაა, ძღვენი საჭირო აღარ არის მათთვის“ (ებრაელთა მიმართ 10,18; იხ. 20,4-10). ეს მსხვერპლი ქრისტემ თავად გაიღო და, აბელის მსგავსად, დაიღვარა უმანკო სისხლი. ამ ერთგზის გაღებული ერთადერთი მსხვერპლით საუკუნოდ სრულ-იქმნენ ცოდვისაგან განწმენდილები. ეს არის ახალი აღთქმა, ცოდვისაგან დახსნისა და სულის გადარჩენის ქრისტიანული, ახალაღთქმისეული სინანულის გზა. იგი ძველაღთქმისეულს უპირისპირდება. ახალი აღთქმა ღმერთსა და ჩვენ შორის თვით ჩვენმა „შუა-მდგომელმა“ - უფალმა იესო ქრისტემ დაგვიდო (იხ. ებრაელთა მიმართ 9,14-15 და 10,16-23).

მართალი აბელისა და უძღები შვილის ბიბლიურ წყვილში გულწრფელად მონანიე უძღები შვილი სწორედ ამ სინანულის გზის არჩევანით უკავშირდება მართალ აბელს, რომელიც იესო ქრისტეს ცოდვათა გამოსასყიდი სისხლის გამომხატველი ხატ-სიმბოლოა.

უწმიდესი და უნეტარესი ილია II „უძღები შვილის“ იგავის უფრო ზოგად საღვთისმეტყველო მნიშვნელობას განგვიმარტავს და ამბობს: „მართალია, ეს იგავი ყოველ ადამიანზეა თქმული, მაგრამ მას უფრო ზოგადი მნიშვნელობა აქვს, იგი წარმოადგენს აგრეთვე წინასწარმეტყველებას საერთოდ კაცობრიობის დამოკიდებულებაზე ღმერთთან. ამ იგავით უფალი წინასწარმეტყველებს, რომ ერთი ნაწილი კაცობრიობისა ღმერთს განუდგება და მასთან კავშირს გაწყვეტს, მაგრამ როცა გაღატაკდება და ყოველივეს დაკარგავს, ისევ მამაზეციერს დაუბრუნდება, და ისიც სიყვარულით ჩაიკრავს გულში, ოღონდ ამისთვის ჯერ სინანული ანუ განცდაჲ თვისთა ცოდვათაა საჭირო“.

დაბოლოს, „უძღები შვილის“ იგავის განმარტება გვინდა დავასრულოთ მიტროპოლიტ ფილარეტის სიტყვებით, რომელიც მიმართულია მშობლების, მოძღვართა და მწყემსმთავრებისადმი. ვფიქრობთ, ეს სიტყვები ყველამ უნდა იღოს ყურად. „უძღები შვილის“ იგავის ბოლო მუხლთან დაკავშირებით მიტროპოლიტი აღნიშნავს:

„კეთილი მამა ურიგდება შვილის ურჩობას. საკვირველი ბრძოლა იმართება სიყვარულსა და ამპარტავნულ თავმოყვარეობას შორის. მშობლებო! აი, ასე უნდა ექცეოდეთ ცუდ შვილებს. მოძღვრებო და მწყემსმთავრებო! აი, ასეთი მოთმინებით უნდა შეასრულოთ თქვენდამი დაკისრებული საქმე! რაც უნდა დიდ ცოდვას ხედავდეთ მათში, სიკეთისაკენ უნდა მოუწოდოთ... თქვენი საქმე თესვაა, მომავალი თქვენს ხელთაა!.. თუკი მამის სინაზე ყოველთვის არ აცხრობს შვილის ბოროტებას, იყავით მომთმენნი, თუნდაც დამცირდეთ ბოროტ შვილთა წინაშე“.

მასალა შეკრიბა და შეადგინა დოდო (მარიამ) ღლონტმა
„იგავნი უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესნი“
ტომი 2, თბილისი, 2004 წ.