წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

წინა რამდენიმე საუბარში ჩვენ შეძლებისდაგვარად შევეხეთ ქრისტიანული ფილოსოფიის ჟანრს. რა თქმა უნდა, კიდევ ბევრი რამ ამ კუთხით შეიძლებოდა თქმულიყო, მაგრამ რამდენადაც ჯერ კიდევ პატროლოგიის შესავალთან გვაქვს საქმე და ჟანრობრივ დახასიათებას წარმოვადგენთ ქრისტიანული ლიტერატურისას, ზემოთქმული, საკუთრივ ქრისტიანულ ფილოსოფიასთან დაკავშირებით, ვფიქრობთ, საკმარისია.

ამჯერად შევეხებით ქრისტიანული ლიტერატურის ერთ განსაკუთრებით და ასევე უაღრესად ფართო მოცულობის მქონე ჟანრს, რასაც ლიტურგიკული მწერლობა ჰქვია.

ჯერ საზოგადოდ ლიტურგია, როგორც არსება ქრისტიანული სარწმუნოებისა და შემდეგ ლიტურგიკული მოძღვრება, როგორც ასევე საეკლესიო მოძღვრების მწვერვალი, გვირგვინი და თავის თავში მთლიანად მომცველი და ბოლოს ამ მოძღვრების და იმ უწმინდესი მსახურების, რასაც ლიტურგია ეწოდება, წერილობითი გამოხატულება – ლიტურგიკული ჟანრი, როგორც მართლაც გვირგვინი საეკლესიო ლიტერატურისა, აი ეს სამნაწილედობა გამთლიანებულად  ჩვენ ლიტურგიკული ღვთისმეტყველების შესახებ ღრმა წარმოდგენას გვიქმნის და შევეცდებით ლიტურგიკული მწერლობის შესახებ თუნდაც ამ მოკლე ინფორმაციის გადმოცემის ჟამს, რაც რამდენიმე საუბარში ჩვენს მიერ იქნება წარმოდგენილი, ყველაზე არსებითი განვმარტოთ.

დავიწყებთ საკუთრივ ლიტურგიით. შევეცდებით ზოგიერთი ტერმინის  განმარტების საფუძველზე მსმენელს ვუჩვენოთ თუ რა არის არსი საეკლესიო ღვთისმსახურებისა, რომლის ყველაზე უფრო აღმატებულ გმოვლინებას ლიტურგია ეწოდება.

ტერმინი “ლიტურგია” ბერძნული გახლავთ. ცხადყოფილი და გარკვეულია, რომ ის კომპოზიტს წარმოადგენს. პირველი ნაწილი “ლეიტ” უკავშირდება ბერძნულ სიტყვა “ლაოს”-ს, რაც ნიშნავს “ერს”, “ხალხს”, “საზოგადოებას”. ხოლო მეორე ნაწილი “ურგია” უკავშირდება სიტყვას “ტო ერგონ”, რაც არის “საქმე”. ზმნისგან “ერგაძომაი”, რაც ქმნას ნიშნავს, ნაწარმოები კომპოზიტის მეორე ნაწილი “ურგია” გარდა აღნიშნული ტერმინისა (ე.ი. გარდა ლიტურგიისა) კიდევ სხვა მრავალი ტერმინის შიგნით შედის. თუნდაც მაგ. “თეურგია”, ქართულად ღმერთმოქმედება, “პანურგია”, რაც, ერთი სიტყვით თუ ვთარგმნით, მზაკვრობას ნიშნავს, “კაკურგია” – ბოროტმოქმედება და სხვა. ე.ი. ამ ტერმინებში როდესაც “ურგია” კომპოზიტურ ნაწილად არის წარმოდგენილი, ის ჩვეულებრივ ქართულად ითარგმნება როგორც “მოქმედება”. შეგვეძლო გვეთარგმნა, აგრეთვე, როგორც “მსახურება” და შესაბამისად ბერძნული “ლეიტურგია” ქართულად კალკირებული თარგმანის შემთხვევაში შეიძლებოდა გადმოცემულიყო ტერმინით “ერის მსახურება” ან “საზოგადოების მსახურება”, ანუ მსახურება, რომელიც აღევლინება ანდა სრულდება ანდა იმოქმედება საზოგადოებისთვის, მის გამო. ეს მნიშვნელობა ჰქონდა მართლაც ტერმინ “ლიტურგიას” ქრისტიანობამდე, მაგრამ საკუთრივ ეკლესიის წიაღში, ისევე როგორც მრავალმა სხვა ტერმინმა, მანაც განიცადა მნიშვნელობის ცვლა, განსულიერდა, მისი ცხოველყოფა მოხდა იმ უწმინდესი შინაარსის შესაბამისად, რაც ამ ტერმინში ჩაიდო და აქედან გამომდინარე ტერმინი “ლიტურგია” საკუთრივ ღვთისმსახურების აღმნიშვნელი გახდა. 

მაგრამ რატომ მოხდა ისე, რომ ხალხის ანუ საზოგადოების მსახურების აღმნიშვნელი ტერმინი ღვთისმსახურების შინაარსით დაიტვირთა. რა თქმა უნდა, ამ ორ მნიშვნელობას შორის უმჭიდროესი კავშირის დანახვა მსმენელისათვის რთული არ იქნება, რამდენადაც ეკლესიური სწავლებით საზოგადოებისათვის ჭეშმარიტი მსახურება სწორედ მაშინ აღსრულდება, როდესაც ღვთისადმი აღევლინება ლოცვა-ვედრება, ანუ როდესაც ღვთისმსახურება სრულდება. ღვთისმსახურებას, რა თქმა უნდა, არასოდეს არა აქვს თვითმიზანი, რომ საკუთრივ ღმერთს ემსახუროს ესა თუ ის ქმნილება (ღვთისმსახურებას აღავლენენ ადამიანებიც და ანგელოზებიც). ანგელოზთაგან თუ ადამიანთაგან ღვთისადმი აღვლენილი ეს მსახურებანი, პირველ რიგში სწორედ მათთვისაა უმნიშვნელოვანესი, მათი მასაზრდოებელია. Eკლესიური სწავლებით, ობიექტურად, არსობრივად, რა თქმა უნდა, ღმერთს არ ეჭირვება, არ ესაჭიროება არავისგან მსახურების აღვლენა. სამსახური, შეწევნა  ესაჭიროება მხოლოდ ქმნილებას და ეს შეწევნა მასზე ყოველთვის ღვთისგან მოდის. მაგრამ როდესაც ვამბობთ, რომ ეს მაინც ღვთისმსახურებაა და არა ადამიანის მსახურება, ანდა გნებავთ საზოგადოების მსახურება, აქ იგულისხმება ის აზრი, რაც ნაწილობრივ უკვე წარმოვაჩინეთ, რომ ღვთისადმი აღევლინება ადამიანთათვის და ზოგადად მთელი ქმნილების ღვთისგან შეწევნისათვის მსახურება. როდესაც ანგელოზებიც აღავლნენენ ღვთისმსახურებას და ანგელოზთა ღვთისმსახურება ესაა მარადიული დიდება ღვთისა და  შემოქმედისა, არც ამ შემთხვევაში იგულისხმება ეკლესიური სწავლებით ის აზრი, რომ თითქოს უფალს ვინმესგან განდიდება ესაჭიროებოდეს. ზოგჯერ ეს სამწუხაროდ ამგვარად გაიგება, რომ როდესაც ადამიანები, ანდა ანგელოზები, სიმბოლურადაც შეგვიძლია ვთქვათ, როდესაც მთელი ხილული თუ უხილავი ქმნილება დიდებას აღმოთქვამს უფლისას, თითქოს ეს დიდების აღვლენა საკუთრივ უფლისთვის არის აუცილებელი. რა თქმა უნდა, ამგვარი შეხედულება პირდაპირი აზრით, მიუღებელია. პირობითად მრავალი რამ ითქმის და ჩვენ ერთ-ერთ საუბარში გვქონდა განმარტება იმის შესახებ, თუ რას ნიშნავს პირობითი თქმა და რას ნიშნავს პირდაპირი თქმა, რას ნიშნავს პირობითი მნიშვნელობა და რას ნიშნავს პირდაპირი მნიშვნელობა. პირობითად ბევრი რამ ითქმის, მაგრამ ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს ნათქვამის პირობითობა. მაგრამ როდესაც პირდაპირი მნიშვნელობით რაიმეს ვამბობთ, აქ უკვე რაიმე გადატანითი, ირიბი, სიმბოლური ნათქვამი კი არ დგას ყურადღების ცენტრში, არამედ უშუალოდ ის აზრი, რისი თქმაც, რისი გამოხატვაც ამ შემთხვევაში სწადია მთქმელს. როდესაც დიდება აღევლინება ღვთისა და ღვთისგანვეა მოთხოვნა იმისა, რომ გონიერი ქმნილება მარადიულად ადიდებდეს მას (პირდაპირაა თქმული, რომ მან (უფალმა) შექმნა ზეციური ძალები სადიდებლად თავისა), აქ იგულისხმება არა ის, რომ ღმერთს სჭირდება ვინმესგან დიდება. ის ყოვლად დიდებულია და მთელი ქმნილების და ამ ქმნილებაში ყველაზე აღმატებული გონებრიობით დაჯილდოებული არსებების შემეცნებაზე უსასრულოდ აღმატებულია მისი დიდება, შესაბამისად შესაფერისად მას ვერასოდეს ვერავინ ვერ განადიდებს, რადგან მიუწვდომელია ყველასგან. აქედან გამომდინარე, თავისთავად გვიკარნახებს ღვთის შესახებ ამგვარი ეკლესიური მოძღვრება, რომ როდესაც ვადიდებთ უფალს, აქ არანაირად არ უნდა იგულისხმებოდეს თავად უფლისგან დიდების და ქმნილების მიერ მისი განდიდების მსაჭიროებლობა. მაშ რა იგულისხმება იმ უზენაეს და ყოვლისმომცველ მოვლენაში, რომ მთელი ქმნილება მარადიულად ადიდებს უფალს. აქ იგულისხმება (ეკლესიის მამათაგან ეს მრავალგზის არის განმარტებული) უფლის მიერ არა რაიმე აუცილებლობის დაკისრება ქმნილებისადმი, რომ მას ესაჭიროება ქმნილებისგან დიდება, არამედ ეს დიდება სწორედ იმ ქმნილებისათვის არის აუცილებელი და მნიშვნელოვანი. სხვაგვარად როდესაც ჩვენ ვადიდებთ უფალს, ვადიდებთ არა იმიტომ, რომ უფალს ესაჭიროება ეს, არამედ მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩვენ გვესაჭიროება ეს. მაგრამ რა კუთხით გვესაჭიროება ჩვენ დიდება უფლისა? 

ამ საკითხს ჩვენ აუცილებლად უნდა შევეხოთ აქვე, რადგან ლიტურგია თავისი უსაღვთოესი დანიშნულებით და აზრით, როგორც ღვთისმსახურება, რა თქმა უნდა, გულისხმობს მარადიულ დიდებას ღვთისას, მარადიული მადლობის აღვლენას ღვთისადმი. ამიტომაა, რომ ლიტურგიას სხვაგვარად ევქარისტიაც ეწოდება ბერძნულად, ანუ ქართულად სამადლობელი, მადლობა. სწორედ ეს ორი ტერმინი - ლიტურგია როგორც ღვთისმსახურება და ევქარისტია, იმავე სულიერი მოვლენის ეს ორი სახწელწოდება, არსით ერთი და იგივე, განუყოფელ მთლიანობაში ჩვენ გვიმხელს და განგვიმარტავს იმ აზრს, რაც ქმნილებისგან უფლის მარადიულ დიდებაში ძევს. ამის განმარტებისთვის უპირველეს ყოვლისა გავიხსენებთ ეკლესიურ სწავლებას იმის შესახებ, რომ დასაბამში როდესაც უფლისგან შეიქმნა ყოვლიერება, სულიერი სამყარო, ჯერ კიდევ არ არსებობდა ბოროტი, რომ ბოროტი არ არის სუბსტანციური ანუ საკუთარი არსებობის მქონე. არსობრივი არ არის ბოროტი, ბოროტი არის ყოველთვის შემთხვევითი, გარკვეულ ვითარებაში აღმოცენებადი და არა ბუნებითი, არა არსობრივი, არა ნიშანდობლივი რაიმე მოვლენისათვის, რაიმე ქმნილებისათვის განუყრელად. ბოროტება რომ არსობრივი ყოფილიყო, მაშინ მისი შემქმნელიც უფალი იქნებოდა, იმიტომ, რომ ყოველგვარი არსება და ყოველგვარი ბუნება ღვთისგან შეიქმნა, დასაძირკვლდა, მაგრამ რაც ღვთისგან შეიქმნა და დასაძირკვლდა, ყველაფერი უზენაესი სიკეთით იყო განმსჭვალული. სიკეთე არის საფუძველი, ნივთი, მასალა მთელი სამყაროს აგებისა და აღნაგობისა და შესაბამისად არაფერი არ შექმნილა ბოროტი. მაგრამ ბოროტება რომ სახეზეა, ეს აშკარაა. არსებობენ უკეთური ძალები, უკეთურ ძალთაგან გაუკუღმართებული ადამიანები, მრავალი უკეთური ნამოქმედარი, ენით აუწერელი ბოროტი ქმედებანი და სხვა. მაშ, საიდან მომდინარეობს ეს ყოველივე, სად არის სათავე ყოველივე ამისა. ეკლესიის მამები მრავალი კუთხით განმარტავენ ამ საკითხს. კერძოდ არსებობს თხრობითი წესით გადმოცმა სწავლებისა, ეს მიღებული წესია ეკლესიაში. ყველაფერი ამ მოძღვრებაში ლოგიკურ-სილოგისტური განხილვების წესით არაა, რა თქმა უნდა, გადმოცემული, მრავალი რამ მოწოდებულია სათნო გადმოცემის თხრობის სახით და ეს ერთი მხარეა ამ საკითხის წარმოჩენისა, რომ ბოროტება დასაბამში არ არსებობდა, მაგრამ ერთ-ერთმა დაწინაურებულმა ანგელოზმა ღმერთთან გატოლება მოისურვა, გაამპარტავნდა და შესაბამისად დაეცა და ის გახდა შემდგომში მოთავე ყველა სხვა ბოროტი წარმონაქმნისა. ესაა თხრობითი გადმოცემა იმ უარქაულესი, უძველესი მოვლენისა, თუ ყოვლად სიკეთეში როგორ შემოიჭრება ბოროტი.

მაგრამ, რა თქმა უნდა, არსებობს ამ საკითხის საღვთისმეტყველო განმარტება, რაც ძალიან მოცულობითია. ჩვენ ამჯერად მთელი სისავსით ამ განმარტებას ვერ შევეხებით, რადგან მთელი კურსი საუბრებისა შეიძლება ამ საკითხს დასჭირდეს. ალბათ შემდეგში ჩვენ ამ საკითხს უეჭველად შევეხებით, როდესაც ისეთ მოძღვართა ღვთისმეტყველების განხილვას შევუდგებით, როგორიც გახლდათ თუნდაც წმ. ათენაგორა ათენელი, წმ. გრიგოლ ნეოკესარიელი, გრიგოლ ნოსელი და სხვები, რომლებთანაც ეს საკითხი სწორედ საღვთისმეტყველო თვალით არის დანახული და განმარტებული. ამჯერად ჩვენს საკითხთან. ე.ი. ლიტურგიასთან დაკავშირებით რაც არსებითია იმას წარმოვაჩენთ.

დებულება პირველი: ღვთისგან დასაბამში ყოველივე შეიქმნა კეთილად, ყველა არსება თავისი ბუნებით, თავისი სუბსტანციით არის კეთილობის ნიშნით მარადიულად აღბეჭდილი და ბოროტების ნიშანწყალი არცერთ ბუნებაში არ დევს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ბოროტება არის ბუნების გარეგანი, ბუნების მიღმა, ბუნებაში გარედან შემოჭერილი. რა არის ეს გზა, თუ ხიდი უარყოფითი გაგებით, რამაც ბუნებაში სნეულება შემოუშვა? ეკლესიის მამათა სწავლებით ეს გზა თუ ხიდი (უარყოფითი გაგებით) გახლავთ პიროვნული ნება, უფრო სწორად პიროვნული არჩევანი. ნება, ნებელობა თავისი არსით ბუნებისეულია, პიროვნულობაში ვლინდება არჩევანი და ეს არჩევანი (ძვ. ქართულად “წინააღრჩევაი”, ბერძნ. “პრონოია”) გახლავთ საფუძველი ბოროტის შემოჭრისა ქმნილების კეთილ ბუნებაში და ამ ბუნების დასნეულებისა. პიროვნული არჩევანი, რა თქმა უნდა, მხოლოდ გონიერ ქმნილებას აქვს. გონიერი ქმნილება ორია - ანგელოზური ძალები და ადამიანი. შესაბამისად მხოლოდ მათ შორის შეიძლება არსებობდეს რაღაც სათავე, ანდა რაღაც საფუძველი თუ საბაბი ბოროტის წარმოშობისა. 

როდესაც ჩვენ ასე მკვეთრად ამ მხარეს წარმოვაჩენთ და პიროვნულ არჩევანზე ვამახვილებთ ყურადღებას, შეიძლება ვინმემ ასეთი აზრი გამოთქვასმ, რომ ეს პიროვნული ნებაც (ზოგჯერ ნება ეწოდება მას, ჰიპოსტასური ნება, ოღონდ არჩევანის მნიშვნელობით და არა ნებელობის მნიშვნელობით) ხომ ღვთისგან შექმნილია. ნუთუ ღმერთმა თავის ყველაზე აღმატებულ გონიერ ქმნილებებში ასეთი საფუძველი ბოროტებისა თვითვე შეამზადა? მაშინ ხომ მაინც ღმერთი გამოდის ბოროტების მოთავე. საქმე ის გახლავთ, რომ პიროვნული არჩევანის თვისება, რა თქმა უნდა, ღვთისგან არის მინიჭებული გონიერი ქმნილებებისადმი, მაგრამ ეს გახლავთ ყველაზე აღმატებული პატივი, რითაც ეს ქმნილებები შეიმოსნენ ღვთისგან. ამაზე დიდი, ამაზე მნიშვნელოვანი საბოძვარი ღმერთს ქმნილებებისთვის სხვა არაფერი მიუცია, თუ არა პიროვნული თავისუფალი ნება. ამის მიცემა გარდუვალობაც გახლდათ, იმიტომ, რომ ამ თვისების გარეშე გონიერი ქმნილება საერთოდ ვერ იარსებებდა. ეკლესიური სწავლებით გონიერება, მოაზროვნეობა ერთი მხრივ და მეორე მხრივ თავისუფალი ნება, პიროვნული არჩევანის თვისება და საშუალება, ერთი და იგივეა, განუყოფელია. შეუძლებელია მოაზროვნე იყოს რომელიმე არსი და მას თავისუფალი ნება არ ჰქონდეს, რადგან მაშინ მოაზროვნეობის მნიშვნელობაც უფასურდება. რისთვის გინდა აზროვნება, თუ შენ თავისუფალი ნების მქონე არ ხარ. მეორე მხრივ, შეუძლებელია თავისუფალი ნება გქონდეს და არ გქონდეს მოაზროვნეობა და გონიერება, იმიტომ, რომ თავისუფალი ნება როგორ უნდა გამოიყენო თუ აზროვნება არ გაქვს. ამრიგად თავისუფალი ნება და მოაზროვნეობა განუყოფელია, განუყრელია მათი მნიშვნელობით, დანიშნულებით და არსებითად ერთი და იგივეა. შესაბამისად ქმნის რა ღმერთი გონიერ არსებებს, ანგელოზებს და  ადამიანს, სწორედ მოაზროვნეობით ანუ იმ გონიერებით, რაც მათი საკუთარი სახელია ქმნილებებში, რა თქმა უნდა, ეს იგივეა ვთქვათ, რომ იგი ამ ქმნილებებს (ანგელოზებსა და ადამიანს) ქმნის თავისუფალი ნებით. სადაც არის მოაზროვნეობა, იქ აუცილებლად არის თავისუფალი ნება, სადაც არის თავისუფალი ნება იქ აუცილებლად არის მოაზროვნეობა. ხოლო ეს ორი თვისება – თავისუფლი ნება და მოაზროვნეობა, როგორც უკვე გითხარით ყველაზე დიდი პატივია, რითაც ადამიანი და ანგელოზი შეიმოსა. იმიტომ, რომ სწორედ ეს გახლავთ ის თვისება, რითაც ანგელოზები და ადამიანები ემსგავსებიან უფალს. ღვთის ღმერთობის ყველაზე აღმატებული თვისება სწორედ მოაზროვნეობა და თავისუფალი ნება გახლავთ. რა თქმა უნდა, ადამიანისა და ანგელოზის თავისუფალი ნებისა და მოაზროვნეობის უნარი ოდნავადაც ვერ მიესადაგება საუფლო აღმატებულების მოაზროვნეობისა და თავისუფალი ნების სიდიადეს, მაგრამ მაინც მისი გამონაკრთომია, მისი ანარეკლია, მისდამი ხატოვნებაა. უფალი ღმერთი, ყოვლიერების შემოქმედი, ბუნებითი თავისუფლებაა, ყოვლადშეუზღუდავი და უსასრულო თავისუფლებაა და ასევე ბუნებითი და ყოვლადი გონებაა, შეუზღუდავი და უსასრულოდ განფენილი, რომელსაც არავითარი საზღვარი არავისგან არასოდეს არ დაედება. ამ უსაზღვრო გონებისა და უსაზღვრო თავისუფლების საზღვრებში, საღვთო სიდიადესთან შედარებით უაღრესად კნინობითი სახით, გამოვლინებაა ანგელოზური და ადამიანური თავისუფალი ნება და მოაზროვნეობა, მაგრამ ეს მაინც საღვთო პატივია. რაც არ უნდა დიდი იყოს სხვაობა, დიდი იყოს მიჯნა, მაინც იმ უზენაესი საღვთი პატივის გამოკრთომაა და სწორედ ამ თვისებებით არიან ანგელოზებიცა და ადამიანებიც ყველა სხვა ქმნილებისგან გამორჩეულნი და პირობითად ანუ სიმბოლურად ღმერთებად წოდებულნი. ანგელოზები და ადამიანები (წმინდანები), როდესაც ღმერთებად იწოდებიან სიმბოლურად, ანუ მადლით ღმერთქმნილებად, მათ ღმერთქმნილობას, მათ განღმრთობას სწორედ ეს ორი თვისება განაპირობებს. მაგრამ უაღმატებულეს პატივს თავისი მოფრთხილება სჭირდება. რაც უფრო ძვირფასია საჩუქარი, რაც უფრო ძვირფასია ძღვენი, მით უფრო მეტად არის ის გასაფრთხილებელი. შესაბამისად, როდესაც ვამბობთ ჩვენ, რომ პიროვნული არჩევანის თვისებიდან შეიჭრა ჯერ ერთ-ერთი ანგელოზის ბუნებაში უკეთურება და შემდეგ ამის განგრძობა იყო ადამიანის, პირველმშობლების გაუკუღმართება და გაუკეთურება, რა თქმა უნდა, იმას კი არ ვგულისხმობთ, რომ პიროვნული არჩევანის თვისება, რაც ღვთისგან მოგვემადლა, გარდუვალად გულისხმობდა გაუკეთურებას, რა თქმა უნდა, არა. თუ ჩვენ დავაკონკრეტებთ, ასე შეგვიძლია ვთქვათ: ბოროტება წარმოიშვა ანგელოზებისა და ადამიანებისადმი ღვთისგან ბოძებული ყველაზე აღმატებული, ყველაზე საღვთო საბოძღარის – თავისუფალი ნების არმოფრთხილებისგან, ამ ყველაზე ძვირფასი საჩუქარის გაუწმინდურებისა და შერყვნისგან, არაწეისამებრ გამოყენებისგან. თავისუფალი ნება ადამიანსა და ანგელოზს მიეცა მხოლოდ იმიტომ, რომ მათ მარადიული, სრულიად თავისუფალი და შეუზღუდავი კეთილი აზროვნებით, კეთილი მოაზროვნეობით განეცადათ უფლისმიერი მშვენიერება, უფლისგან გამომკრთალი უაღმატებულესი სიკეთე და იმ საღვთო ნეტარებაში სრული შეგნებულობით, სრული ცნობიერი თავისუფალი არჩევანით ნეტარება მიეღოთ. მაგრამ თუ რაიმე ნივთი უკეთურად იქნება მოხმობილი და რაიმე საბოძვარი ბოროტად იქნება გამოყენებული, რა თქმა უნდა, ამ საბოძვარის მბოძებელი კი არ არის დამნაშავე, არამედ ის, ვინც უაღმატებულესი საბოძვარი უკიდურესად შეუფერებელი, შეუსაბამო და უწმინდური მიზნისათვის გამოიყენა. როდესაც უფალი ამბობს, რომ ძაღლებსა და ღორებს ჩვენ არ უნდა დავუყაროთ სიწმინდეები და მარგალიტები, სწორედ ეს ზემოთქმული შინაარსი დევს ამ შეგონებაში, რომ უფლისგან რაც კი სიკეთე გვებოძება, თუ ის ჩვენ შევრყვენით, გავაუკეთურეთ, ეს იგივეა რაც ღორებისა და ძაღლების წინაშე მათი დაყრა. და დამნაშავე არის არა იმ მარგალიტთა მბოძებელი, პირიქით, ის ყოვლად სამადლობელია ჩვენგან, არამედ დამნაშავეა ის, ვინც მარგალიტები ძაღლებსა და ღორებს მიუყარა გასათელად და შესაბილწად. აქედან გამომდინარე, უაღმატებულესი პატივი – პიროვნული არჩევანი, პიროვნული თავისუფალი ნება, მოაზროვნეობითობის უნარი, არაწესისამებრ მოხმობილი, გაუფრთხილებლად გამოყენებული და გაუწმინდურებული, ხდება სწორედ ბოროტების სათავე.

აქ შეიძლება ასეთი კითხვაც დაისვას: როგორც არ უნდა იყოს, თუნდაც, რომ ეს უაღმატებულესი ნიჭი და პატივია ღვთისგან, მაინც რამდენადაც შესაძლებლობა იყო ამ უაღმატებულესი პატივის არაწესისამებრ გამოყენებისა, რაც უფალმა წინასწარ იცოდა, როგორც ყოვლისმცოდნემ, მაინც რატომ არ მოხდა მისგან თავშეკავება ამ ნიჭის მიცემისა, ჭვრეტდა რა წინასწარ, რომ უკეთურად იქნებოდა იგი გამოყენებული. ეს უაღრესად მნიშვნელოვანი კითხვა მოკლე პასუხის სახით ამას გულისხმობს და ეს პასუხი გაცემულია წმ. იოანე დამასკელისგან, რაც (აღნიშნული პასუხი) მრავალ სხვა საკითხსაც უპასუხებს, იმგვარ საკითხებს ყოფით ცხოვრებაში ყოველ ნაბიჯზე რომ აღიძვრის. თუნდაც საკითხი იმის შესახებ, რომ ასევე წინასწარმცოდნე უფალმა კარგად უწყოდა ადამისა და ევას სამომავლო შეცოდება, როგორ არ შექმნა ისინი იმგვარად, რომ ეს შეცოდება თავიდან აცილებულიყო, ანდა საერთოდ რატომ შექმნა. წმ. იოანე დამასკელის პასუხი ამგვარი გახლავთ: უფალმა, რა თქმა უნდა, თავისი წინასწარმცოდნეობით აბსოლუტურად უწყის ყოველი ქმნილების სამომავლო ხვედრი, მათი მოქმედებანი, მათი ზრახვანი და მათი ნამოქმედარი. შესაბამისად მან წინდაწინვე უწყოდა ერთ-ერთი დაწინაურებული ანგელოზის დაცემა და მისდამი მიმხრობილი ანგელოზების უკეთურ ძალებად გადაქცევა, ადამისა და ევას შეცოდება და სხვა. მაგრამ მან აღასრულა მაინც შესაქმე, იმიტომ, რომ თუკი უფალი იმის შიშით, რომ მისგან ბოძებული უაღრესად ძვირფასი ძღვენი, ქმნილებაში გამოვლენილი უდიდესი სიკეთე ვინმესგან უკეთურად იქნებოდა გამოყენებული, ამ ძღვენს საერთოდ არ გაიღებდა, საერთოდ არ მიანიჭებდა ქმნილებას, მაშინ დასკვნა ასეთი იქინებოდა, რომ ის სამომავლო უკეთურება, შესაძლო უკეთურება (უფლისთვის, რა თქმა უნდა, შესაძლო არ არის, რადგან ის წინდაწინ ჭვრეტს ყველაფერს და მისთვის ყველაფერი უკვე მომხდარია, მაგრამ ქმნილებებში განხორციელების თვალსაზრისით პოტენციური უკეთურება) გამარჯვებული იქნებოდა სიკეთეზე. ასეთი შედარება რომ მოვიტანოთ: ქველმოქმდებას როდესაც აღვასრულებთ, ჩვენ, რა თქმა უნდა, უდიდესწილად არ ვიცით ჩვენგან გაღებული მოწყალება როგორ იქნება იმისგან გამოყენებული, ვისაც ეს მოწყალება მივეცით. და იმის შიშით, რომ ვინმემ ეს უკეთურად არ გამოიყენოს დავაბრკოლოთ სიკეთე და არავის ქველმოქმდება აღარ მივცეთ და არ გავიღოთ მოწყალება, უეჭველია დასკვნა, რომ უკეთურების წინაშე შიშმა დასძლია ჩვენში სხვათათვის გასაცემად გამზადებული სიკეთე, ანუ სიკეთეს სძლო უკეთურებამ. მართალია ერთ-ერთი ანგელოზი დაეცა და მას მრავალი მიჰყვა, მაგრამ დიდი ნაწილი არ დაცემულა და პირიქით უფრო აღემატა განღმრთობილობის ხარისხში. ადამიანთა შორისაც მართალია ადამი და ევა დაეცა, მაგრამ ეს არ ყოფილა საბოლოო დაცემა (განსხვავებით დაცემული ანგელოზისგან) და ის სინანულის შესაძლებლობას, ე.ი. გამოსყიდვის შესაძლებლობას შეიცავდა. მეორე მხრიKკაცობრიობის ისტორიაში მრავალნი გამოვლინდნენ, რომლებმაც ახოვანებით სძლიეს უკეთურებას და თუკი ადამიანი არ შეიქმნებოდა თავისუფალი არჩევანისა და მოაზროვნეობის თვისებით, მაშინ ეს დიდი სიკეთენი, რასაც კაცობრიობის ისტორიაში მზეებრ მანათობლებად გასხივოსნების ნიშნით გამოვლენილად ვხედავთ, არც ეს ყველაფერი აღარ იარსებებდა. ამრიგად, ჩვენ ასეთ დასკვნამდე მივდივართ: უფლისმიერი გულმოწყალება, უფლისმიერი საღვთო ძღვენი საუფლო უშურველობის თვისებიდან გამომდინარე, ყოველგვარ შეზღუდულობაზე და ყოველგვარ ნაკლულოვანებაზე აღმატებული თვისებიდან გამომდინარე, გაიცემა ყოვლად დაუნანებლად, რაც უფლის სიდიადის წარმომაჩენელია. მაგრამ თუ რომელიმე მომხმარებელი უკეთურად გამოიყენებს მას, რა თქმა უნდა, ბრალდება და დანაშაული მხოლოდ ამ უკანასკნელზე რჩება.

26–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=txalONx8rLk

ბოროტების წარმოშობის მიზეზები

ღვთისმსახურების არსი და მნიშვნელობა

ჩვენი ბოლო საუბარი ეხებოდა ლიტურგიკული მწერლობის ჟანრს. შევეცადეთ რამდენიმე ტერმინის განმარტებას, მათ შორის პირველ რიგში ტერმინ “ლიტურგიისას”, რომელიც პირდაპირი მნიშვნელობით საზოგადო მსახურებას ნიშნავს, მაგრამ ქრისტიანულ ტრადიციაში ის ღვთისმსახურების მნიშვნელობით დაიტვირთა. და თუ რატომ მოხდა ეს და რა შინაარსი ძევს ამაში, ამის განმარტებისას სხვადასხვა საკითხის შესახებ მსჯელობის აუცილებლობა წარმოჩნდა ჩვენს წინაშე. ყველაზე მთავარი ამ საკითხთა შორის გახლდათ საღვთისმეტყველო განმარტება იმისა, თუ რა იყო ცოდვით დაცემის საფუძვლები და სათავეები.

განვმარტავდით, რომ ბუნებაში ცოდვა არასოდეს ჩადებულა და არცერთი ქმნილების ბუნება აჩრდილისებრადაც არ გაიკარებდა ცოდვას. შესაბამისად ბუნებისგან უცხოა ცოდვილიანობა და აქედან გამომდინარე ვამბობთ, რომ ბოროტება არ არის არსობრივი, არ არის ბუნებითი და რომ ის ბუნებაში შეიჭრა გარედან, კერძოდ პიროვნული არჩევანიდან გამომდინარე. ამის საფუძველზე განვმარტეთ, რომ პიროვნული არჩევანის თვისება არ არის აქ დამნაშავე. ეს თვისება რომ ყოფილიყო დამნაშავე ბოროტების წარმოშობისა, მაშინ კვლავ უფლისმიერი წარმომავლობა ექნებოდა ბოროტებას, რადგან პიროვნული არჩევანის თვისება სწორედ უფალმა დაამკვიდრა ანგელოზებში და ადამიანებში. ამრიგად, პიროვნული არჩევანი, როგორც უაღმატებულესი პატივი ღვთისგან გონიერი არსებებისადმი მიკუთვნებული და ძღვნად გაღებული, უკეთურად მოხმარებული გახდა ბოროტების საფუძველი. კვლავ გავიმეორებთ წინა საუბარში თქმულ სიტყვებს, რომ რაც უფრო ძვირფასია საჩუქარი, რაც უფრო ძვირფასი და სათუთია ძღვენი, მით მეტი მოფრთხილება სჭირდება მას, რომ სიწმინდე არ გაუწმინდურდეს, ანუ ძვირფასი მარგალიტები ძაღლებისა და ღორების ფერხთით არ დაიყაროს, რომ მათ არ შერყვნან ისინი (მარგალიტები). ყველაზე დიდი მარგალიტი, რაც ქმნილებას ებოძა ესაა სწორედ თავისუფალი ნება და მოაზროვნეობა, რაც განუყოფელია. ამ თვისებათა და განსაკუთრებით თავისუფალ ნების, ამ ყველაზე აღმატებული საბოძვარის, ყველაზე აღმატებული საღვთო მარგალიტის უკეთურად მოხმარება ანუ მისი შერყვნა გახდა ბოროტების წარმოშობის საფუძველი. სწორედ ამაზე გვქონდა ჩვენ მსჯელობა, როდესაც წინა საუბარს ვასრულებდით, რომ პიროვნული არჩევანის თვისება ადამიანს მიეცა მხოლოდ და მხოლოდ იმისათვის, რომ მისი განღმრთობა იყოს მარადიული, უფრო და უფრო მარადიულად პიროვნული არჩევანით, თავისუფალი ნებით წარემატებოდეს წინ და უფრო და უფრო აღმატებულ სიკეთეთა და ნეტარებათა მიმღები იყოს. მაგრამ თუ მოხდება ისე, რომ ქმნილება საკუთარი ნებით საღვთო ნეტარებისგან განდგომას ირჩევს, რა თქმა უნდა, ამ განდგომის და შესაბამისად გაუკეთურების მოთავე უკვე თვითვეა და დამნაშავეც სწორედ ეს ქმნილებაა, რომელმაც უაღმატებულესი ძღვენი ვერ ისათნოვა, ვერ შეირგო და შეგნებულად გააუკუღმართა ის.

ჩვენ ვსაუბრობდით იმის შესახებ, რომ პიროვნული არჩევანი ჰქონდა იმ უკეთურ ძალასაც, რომელიც გაუკეთურებამდე ანგელოზი იყო და ერთ-ერთი დაწინარებული ანგელოზთა შორის, რომელსაც ეწოდებოდა ლუციფერი, ანუ ბერძნულად ეოსფოროსი, ქართულად მთიები. პიროვნული არჩევანის არაწესისამებრ მოხმარება გულისხმობს შემდეგს:

იმ ძალამ, რომელიც შემდეგ უკეთურების მოთავე გახდა, საკუთარი თავისთვის განიკუთვნა ის ღირსებანი, რაც მას ღვთისგან ჰქონდა ბოძებული. ამ ძალას არ ეჭაშნიკებოდა მასში არსებულ ღირსებათა მისგან დამოუკიდებელი წარმომავლობა, რომ თვითონ კი არ იყო ამის სათავე, არამედ საჩუქრად რომ ებოძა მას ეს ყვოელივე. აი ეს არის ყველაზე არსებითი, ყველაზე ხაზგასასმელი, როდესაც გვინდა ავხსნათ ბოროტების წარმოშობის საფუძვლები. ეშმაკმა გადაწყვიტა, რომ თვით მოეხვეჭა, საკუთარი თავი წარმოეჩინა, საკუთარი თავისადმი განეკუთვნა ის სიკეთენი, რაც მას მხოლოდ და მხოლოდ ღვთისგან ჰქონდა ბოძებული. მასში ეს გამოვლინდა იმ კუთხით, რომ ის უმადური გახდა შემოქმედისადმი, მადლიერება დაჰკარგა შემოქმედისადმი, შემოქმედის დიდებისგან და განდიდებისგან მისი გული გაუმეცარდა და დაშორდა საღვთო ლიტურგიას, რაც მარადიულად აღევლინება კეთილ ანგელოზთაგან ღვთისადმი.  სწორედ ამის წარმოჩენა იყო ამ შემთხვევაში ჩვენი მიზანი, რომ ყოველგვარი ბოროტებისა და ცოდვით დაცემის საფუძველი გახლავთ უმადურობა, მადლიერების დაშრეტა ქმნილებაში შემოქმედისადმი. ისევე როგორც, ამ ყოფით ცხოვრებაში, როდესაც ვინმეს სიკეთეს გავუკეთებთ და მისგან ჩვენ მხოლოდ მადლიერების გამოხატულება გვესაჭიროება და ესეც გვესაჭიროება არა ჩვენთვის, არამედ დასადასტურებლად იმისა, რომ ეს პიროვნება, რომელსაც სიკეთე ვუყავით, გულით წმინდაა, კეთილშობილია (რაც გვახარებს), ამგვარადვე, უზენაესი და უაღმატებულესი აზრით, როდესაც ღვთისადმი დიდება აღევლინება, იქნება ეს დიდება აღვლენილი ანგელოზთაგან თუ ადამიანთაგან, ღვთის არსებობისთვის რაიმე საჭიროების მქონე კი არ გახლავთ ეს ყოველივე, არამედ ღვთის წინაშე დადასტრურებაა იმისა, რომ ამ ქმნილებებს, რომლებიც დიდებას აღავლენენ, ჯერ კიდევ არ დაშრეტიათ მადლიერება, კვლავაც მადლიერებით აღვსებულნი არიან და შესაბამისად საღვთო კეთილშობილების ნიშანს აღიბეჭდავენ.  ამრიგად, ვიდრე ქმნილება გულით აღავლენს დიდებას ღვთისადმი, მანამ ის ღვთის ქმნილებაა, საღვთო კეთილშობილებით და ღვთისადმი მადლიერებით აღსავსეა. რაწამს დაშრეტს ესა თუ ის ქმნილება ღვთისადმი მადლირების გამოხატვას, ანუ ღვთისადმი დიდების აღვლენას, ის უკვე გაუკეთურებულია ღვთისგან და შესაბამისად საღვთო ქმნილებად მას უკვე ვეღარ დავსახავთ, ის დაცემულია, ცოდვით სავსეა. ამიტომ ვამბობდით, რომ როდესაც ანგელოზები განადიდებენ უფალს, ეს საჭიროა არა ღვთისთვის, არამედ უმალ ამ ანგელოზებისთვის, რადგან ისინი ადასტურებენ ღვთის წინაშე მათ ღვთივწარმომავლობას (ღვთივწარმომავლობა და კეთილობა აბსოლუტურად ერთი და იგივეა, რადგან მხოლოდ კეთილობაა ღვთივწარმომავლობა), რომ ისინი კვლავ კეთილნი და კეთილშობილნი არიან, კვლავ მიმღებნი უფლისმიერი სიკეთისა და შესაბამისად უფლისმიერი სიკეთე კვლავ და კვლავ უფრო მომეტებულად და მოჭარბებულად უშურველად იღვრება მათზე. ამრიგად, უეჭველია, რომ ღვთისადმი დიდების აღვლენა ეს აუცილებლობაა საკუთრივ ამ ანგელოზთა, როგორც ღვთის ქმნილებათა არსებობისთვის და ამის გარეშე მათი არსებობა, იმ მდგომარეობაში რა მდგომარეობაშიც უფალმა შექმნა ისინი (ე.ი. სიკეთესა და ნეტარებაში), ყოვლადშეუძლებელია. ამრიგად, დიდების აღვლენა ღვთისადმი ესაა ქმნილებათა არსებობის აუცილებელი მასალა, აუცილებელი საფუძველი. ამით ცოცხლობენ, ამით შემტკიცდებიან, ამით იღებენ მარადიულად და უშურველად ღვთისგან სულიერ საბოძვარს ანგელოზებიც და ადამიანებიც.

ვფიქრობთ, აქ უკვე გამოიკვეთა ის კავშირი ჩვენს ძირითად თემასთან მიმართებით, რაც საუბრის დასაწყისში აღვნიშნეთ, რომ ტერმინი “ლიტურგია”, რომელიც ქრისტიანობამდე ჩვეულებრივ საზოგადოების მსახურებას ნიშნავდა, ეკლესიურ ტრადიციაში არსებითად ღვთისმსახურების მნიშვნელობით დაიტვირთა. მაგრამ ეს ღვთისმსახურება იგივე საზოგადოებისთვის მსახურებაა. ყველაზე აღმატებული მსახურება საზოგადოებისთვის სწორედ ესაა, რადგან ვემსახურებით რა ღმერთს, ვემსახურებით არა იმიტომ, რომ ღმერთს სჭირდება ის, არამედ უმალ ჩვენ გვჭირდება (ადამიანებს, საზოგადოებას) და ჩვენი ცხონებისთვის არის აუცილებელი. ამრიგად, ლიტურგია ესაა მსახურება ღვთის წინაშე აღვლენილი საზოგადოების ცხონებისათვის. ამიტომ ამ გაგებით ეს მსახურება, რა თქმა უნდა, საზოგადოების მსახურების ტოლფასია, ოღონდ მსახურების მიმართულების ობიექტი შეცვლილია ანტიკური გაგებისგან (ანტიკური გაგებით, ძირითადად, ლიტურგია მართლაც ადამიანებისადმი სრულდებოდა), რამდენდაც უკვე შეგნება ეკლესიური იმ უმწვერვალეს სიმაღლეზეა, რომ თუ ვინმეს მსახურება გინდა, თუ ვინმეს სიკეთე გინდა, თუ ვინმეს კეთილდღეობა გინდა, უფლისმიერი წარმომავლობისა, უფლისგან მომდინარეობისა უნდა იყოს ყოველივე ეს. სხვა წყარო სიკეთეს არა აქვს, სხვა წყარო არა აქვს წარმატებას. როგორც წმ. ათანასე ალექსანდრიელი ამბობს, თუ ვინმეს სიკეთეში წარმატება უნდა, ღვთისგან არის ეს და თუ ღმერთს არ უნდა, ვისღა შეუძლია რაიმეში წარემატოს. ამრიგად ყოველივე კეთილდღეობის საფუძველი რადგან მხოლოდ ღმერთია, შესაბამისად ღვთისადმი მსახურებით ყველაზე აღმატებული წესით მიიღწევა იმავე საზოგადოების, იმავე ადამიანთა კრებულის ნებისმიერი სასიკეთო წინსვლა, ნებისმიერი წარმატება როგორც ამქვეყიურ ცხოვრებაში, ისე საიქიო ყოფაში. ამრიგად, ვემსახურებით რა ღმერთს, ვემსახურებით საზოგადოების ცხონებისათვის, ერის ცხონებისათვის, მთელი ქვეყნიერების, მთელი ქმნილების ცხოვრებისათვის. ლიტურგიის საზღვარი არ არსებობს, ლიტურგია უსაზღვროა, მთელი ქმნილებაა ლიტურგიის მფარველობისა და შეწევნის ქვეშ. მართალია, პირველ რიგში, როდესაც ჩვენ მსახურებას აღვასრულებთ, ეს კაცობრიობისთვისაა, საზოგადოებისთვისაა, მაგრამ, როგორც უკვე ვთქვით, ის ყოველივეს მოიცავს და მთელი ქმნილებისთვის აღესრულება ლიტურგია, მთელი ქმნილების ცხონებისთვის, მთელი ქმნილების სულიერი და მარადიული წარმატებისთვის.

ჩვენ აქვე შევეცდებით განვმარტოთ ერთი მომენტი, რაც ზოგჯერ გაუგებრობას იწვევს. რაც ეხლა ვთქვით, ძალაუნებურად, მავანთაგან ამასთან დაკავშირებით შეიძლება ასეთი შემოპასუხებაც იყოს, რომ განა ჩვენ რომ ლიტურგიას აღვავლენთ წარმართებისთვის და არაქრისტიანებისთვისაც ვითხოვთ ცხონებას? საპირისპიროდ მივუგებთ, ვისთვის ვითხოვთ ცხონებას? ვთქვათ მხოლოდ ქრისტიანებისთვის. მაგრამ ღმერთმა რომ მთელი კაცობრიობა შექმნა, მთელი კაცობრიობა ხომ ღვთის ქმნილებაა. აქ არის ასეთი დებულებითი პასუხი ეკლესიისგან: რა თქმა უნდა, როდესაც ჩვენ ლიტურგიას აღვავლენთ, მთელი კაცობრიობის ცხოვრებასა და ცხონებას ვევედრებით უფალს და გამოხატულება ნებისა სწორედ ესაა, რომ ყველა ცხონდეს, ოღონდ ცხონდეს ჭეშმარიტებაში. არა უკეთურებასა და გაუკუღმართებაში, რაშიც ისინი იმყოფებიან (იქ ცხონება არ არსებობს), არამედ ცხონებაში რომ შემოვიდნენ, ეკლესიაში რომ შემოვიდნენ, მართლმადიდებლობის წიაღში რომ შემოვიდნენ, აი ამისთვის არის ვედრება უფლისადმი მთელი კაცობრიობისათვის. როგორც წმ. პავლე მოციქული ამბობს: “კურთხეულ არს ღმერთი, რომელსა ყოველთა კაცთა უნებს ცხონებაი”. უფალს მხოლოდ ერთი ჯგუფის ცხონება არ უნდა, უფალს მთელი კაცობრიობის ცხონება უნდა, მაგრამ უფლისმიერი ნება, ამ შემთხვევაში, იძულებითი არ არის და ამიტომაა, რომ მართალია უფალს ნებავს და უფლისმიერი ნება ყოვლისშემძლეა და დაუყოვნებლივ მოქმედი, მაგრამ მთელი კაცობრიობა მაინც არ ცხონდება, იმიტომ, რომ უფლისმიერი ნება მაშინ გამოვა იძულებითი. უფლისმიერი ნება ყოვლისშემძლეა იმ მოვლენების მხრივ, რაც მოაზროვნე ქმნილებათა ნებას არ უკავშირდება. ე.ი. მოაზროვნე ქმნილებების პიროვნულ არჩევანში რაც არ შემოდის (იქნება ეს ანგელოზი თუ ადამიანი), ამის მიღმა რაც არის, ყოველივე ეს უფლისმიერი ნებით მყისვე იმოქმედება. ე.ი. არა მხოლოდ ნებავს ყველა ასეთ შემთხვევებში უფალს, არამედ მისი ეს ნებაც დაუყოვნებლივ საქმედ იქცევა. მაგრამ ჩვენ ვხედავთ, რომ მას ნებავს ყველა ადამიანის ცხონება და ეს საქმედ არ იქცევა. არ იქცევა იმიტომ, რომ ეს რომ საქმედ ქცეულიყო, მაშინ უფლისმიერი ნება ამ შემთხვევაში მძლავრებითი წესით შემოიჭრებოდა ადამიანის პიროვნულ ნებაში, გაუქმდებოდა ადამიანის პიროვნული ნება და მართალია ყველა ცხონდებოდა, მაგრამ ცხონებაც გაუფასურდებოდა, იმიტომ, რომ იქ ადამიანის პიროვნულ ნებას ადგილი აღარ ექნებოდა. როდესაც თქმულია, რომ უფალს ნებავს ყველა ადამიანის ცხონება, ეს ჩვენ შეგვიძლია ზოგადად განვავრცოთ და ვთქვათ, რომ უფალს ნებავს ყველა გონიერი ქმნილების ცხონება, ყველა ანგელოზის ცხონება ნებავს უფალს და ყველა ადამიანის. სხვანაირად ის ქმნილებებს არც შექმნიდა. შესაქმის ერთადერთი მიზანდასახულობა სწორედ ცხონებისკენ გზის გაკვლევაა და უფალს ნებავს ყველას ცხონება. მაგრამ ეს საქმედ არ იქცევა მხოლოდ იმიტომ, რომ აქ აუცილებლად მონაწილეობს გონიერი ქმნილების პიროვნული ნებაც. სწორედ აქ მონაწილეობს და ესაა ასპარეზი პიროვნული ნებისა, რომ ან ცხონება ავირჩიოთ ან ცხონებისგან მივდრკეთ, რაც წარწყმედას უდრის. თუ აქაც არ ექნებოდა ასპარეზი პიროვნულ ნებას, მაშინ პიროვნული ნების სხვა გამოვლინება არსად არ არსებობს და ეს თვისება, როგორც ასეთი, ყველაზე აღმატებული, საღვთო და ღვთისადმი ხატოვნების განმაპირობებელი, გაუქმდებოდა ადამიანშიც და გაუქმდებოდა, რა თქმა უნდა, ანეგლოზშიც. მაგრამ მაშინ თვით ქმნილებები – ანგელოზიცა და ადამიანიც გაუქმდებოდა. ამიტომ, როგორც წმ. იოანე დამასკელი შესანიშნავად გვასწავლის თავის ცნობილ კატეხიზმოში, უფლისმიერი ნება ყოვლისმოქმედად და მყისვე საქმედ ქცევით ვლინდება ყველა ისეთ მოვლენაში, რაც ჩვენი პიროვნული არჩევანის მიღმაა, მაგრამ რაც ჩვენ პიროვნულ ნებაზეა დამოკიდებული, ასეთ შემთხვევაში უფლისმიერი ნება ჩვენს წინაშე მიმართულებას იძლევა, გზას დაგვისახავს, კარიბჭეს გვიხსნის საკუთარი ნებისკენ ქმნილების წამოსასვლელად და ამ ნების წიაღში შესასვლელად, მაგრამ მძლავრებით ამას არ აღასრულებს. შემოთავაზებაა, ხმობაა სიკეთისკენ უფლისმიერი ნება ასეთ შემთხვევაში და საქმედ ეს ნება მაშინ აღსრულდება, თუ ჩვენი პიროვნული ნებაც აღირჩევს უფლისმიერი ძახილის კვალზე მიყოლას, საუფლო ნებას შეუერთდება და ეს შეერთება ორი ნებისა - უფლისმიერი და ადამიანური ნებისა, რა თქმა უნდა, აღასრულებს ადამიანის და ანგელოზის ცხონებას. თუკი მოხდება ისე, რომ ჩვენ ჩვენი პიროვნული ნებით განვეშორებით უფლის ნებას, განვუდგებით მას, რა თქმა უნდა, უფლის ნებისგან განშორება და იგივე უფლისგან განშორება, ანუ ცხონებისგან, მარადიული ნეტარებისგან განშორება, იგივე მარადიული წარწყმედა, მარადიული უკეთურება და მარადიული დაღუპვაა. 

ამიტომ, როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ ეკლესიური სწავლებით, ლიტურგია ანდა ნებისმიერი ღვთისმსახურებითი გამოვლინება, თუნდაც ჩვენი პირადი ლოცვა ღვთის წინაშე, რა თქმა უნდა, არსებითად მთელი კაცობრიობის ცხონებისთვის აღესრულება, აღესრულება არ აიმიტომ, რომ კაცობრიობის ყველა წევრი ცხონდეს იმ უკეთურებით, რაშიც ის იმყოფება, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ იმ ნიშნით, რა ნიშნითაც საკუთრივ უფალს, რომელსაც ჩვენ უნდა ვბაძავდეთ ყველა ქმდებაში, ყველა ადამიანის ცხონება სურს. უფალს ყველა ადამიანის ცხონება სურს ჭეშმარიტებაში და ასევე ჩვენც ყველა ადამიანის ცხონება უნდა გვინდოდეს ჭეშმარიტებაში. ცხონების საფუძველი სხვა არ შეიძლება იყოს, ცხონების საფუძველი სწორედ ჭეშმარიტებაა, სწორედ გამოცხადებითი მოძღვრების წიაღია, ემბაზისგან ახალშობის და ახალშობილობის მადლის დამცველობისა. აი ამ წიაღში შემოსვლას უდრის ჩვენი სურვილი მთელი კაცობრიობის ცხონებისა. ჩვენც ყველა ადამიანის ცხონება უნდა გვინდოდეს და პირდაპირ შეიძლება ითქვას, ადამიანი, რომელსაც ყველა ადამიანის ცხონება არ უნდა ის არ არის ქრისტიანი, ის არ არის საეკლესიო სულიერების წევრი, ის განდგომილია ღვთისგან და პირველწარწყმედილი სწორედ ასეთი ადამიანია. ჩვენ ყველა ადამიანის ცხონება უნდა გვინდოდეს, ოღონდ ჭეშმარიტების წიაღში. 

აქ მეორე მხარეცაა: როდესაც ვამბობთ, რომ ყველა ადამიანის ცხონება გვინდა, იგულისხმება ორი მომენტი. პირველი – გვინდა ცხონება ყველა ცოცხალი ადამიანისა, რომელსაც ჯერ კიდევ აქვს სიკვდილამდე ჟამი დარჩენილი. თუნდაც რომ ძალიან მცირე მონაკვეთი რჩებოდეს ადამიანს სიცოცხლისა, უფლისმიერი გულმოწყალება იმდენად უხვი და დიადია, რომ ჯერ კიდევ შესაძლებლობა მაინც აქვს მას დარჩენილი ინებოს ცხონება. ჩვენ ვიცით, რომ ავაზაკმა ბოლო წამს მოინანია და ცხონდა. ასე რომ, როდესაც ჩვენ ვევედრებით უფალს მთელი კაცობრიობის ცხონებისთვის, ვევედრებით ცოცხალი, ჯერ კიდევ სიცოცხლეში მყოფი ადამიანებისთვის, რომლებსაც კვლავაც რჩებათ საშუალება და შესაძლებლობა ეკლესიაში შემოსვლისა, მონათვლისა, ახალშობისა და ჭეშმარიტების წიაღში დამკვიდრებისა. მეორე მხრივ, ვევედრებით უფალს აგრეთვე იმ გარდაცვლილ მონათლულ ქრისტიანთათვის მხოლოდ, რომელთა ხვედრი ჩვენთვის გაურკვეველია (ამაზე ჩვენ სხვა დროსაც გვისაუბრია და მომავალშიც ვისაუბრებთ). მონათვლა და ქრისტიანობა არ კმარა ცხონებისათვის. ნათლისღების მადლი ადამიანმა ან უნდა შეინარჩუნოს, ანდა თუ შერყვნა, სინანულის ძალით უნდა განიახლოს. და თუ მონათლულმა ადამიანმა უკეთურებაში დაასრულა თავისი ცხოვრება უნანელად, ის არათუ არ ცხონდება, არამედ მოუნათლავზე მეტად წარწყმდება, რადგან მან სიკეთე მიიღო და ეს სიკეთე შებილწა და შერყვნა. ამიტომ აქ მონათლულობაზე აქცენტი მხოლოდ იმას გულისხმობს, რომ ეკლესიური სწავლებით მოუნათლავი საერთოდ ვერ ცხონდება, რადგან მას ამქვეყნიური სიცოცხლე ქონდა და მან არ იღვაწა ნათლობისთვის, მაგრამ მონათლულთაგან ყველა არ არის ცხონებული. ნაწილის ხვედრი ჩვენთვის გაურკვეველია, ბევრი რამ დაფარულია ადამიანის თვალისთვის და ამიტომ ვევედრებით რა უფალს კაცობრიობის ცხონებისთვის, გარდა ცოცხალი კაცობრიობისა, სწორედ ეს ნაწილი იგულისხმება. იგულისხმება გარდაცვალებულნიც, ოღონდ გარდაცველბულთაგან მხოლოდ ის ნაწილი, რომლებიც არც მარადიულად წარწყმედადია, რადგან ნათელღებულნი არიან. მაგრამ ამ ნათლობის მადლი მათ როგორ შეინარჩუნეს, როგორ იღვაწეს ნათლობის შემდგომ, ეს ჩვენთვის სავსებით ცხადი არ არის, მათი ხვედრი ჩვენი თვალისთვის გაურკვეველია და ვედრებაც აღესრულება ღვთის წინაშე. აი ეს ორი ნაწილი იგულისხმება აუცილებლად ყოველთვის, როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ ყველა ადამიანის ცხონება გვინდა.

შეიძლება მეორე მხრივ დაისვას ასეთი კითხვა: კი მაგრამ აქ ხომ არ არის რაიმე წინააღმდეგობა, რადგან ვევედრებით რა უფალს მთელი კაცობრიობის ცხონებას, ყველა გარდაცვლილის ცხონებას არ ვევედრებით. რატომ არ ვევედრებით თუნდაც ისეთი ნაწილის ცხონებას, რომლებიც ეკლესიური სწავლებით წარწყმედაში არიან. არ ვევედრებით იმიტომ, ეკლესიური სწავლებით არცერთი ჩვენი მოქმედება, არცერთი ჩვენი მსახურება არ შეიძლება იყოს ფუჭი, არ შეიძლება იყოს ნაყოფის არ მქონე, რადგან ნებისმიერი ფუჭი ქმედება, ნებისმიერი უნაყოფო ქმედება თავისთავად ცოდვაა. როდესაც გვაქვს ეკლესიური რჯულდება იმისა, თუ წარწყმედაში ვინ მიდის, ამ წარწყმედაში მრავალია წასული და მაინც მათ შესახებ ვევედრებით უფალს, ეს სრულიად ფუჭი ქმედებაა იმიტომ, რომ ისინი წარწყმედილნი არიან, უფლისგან არ ცხონდებიან და ჩვენეული ვედრებაც ყოველგვარი ნაყოფის გარეშე იქნება გაფანტული. ამიტომ ნებისმიერი მსახურება ღვთის წინაშე ყოველთვის აზროვნების, გონიერების, ნაყოფისმქონეობის საფუძველზეა დამყარებული აუცილებლად და ყოველგვარი ფუჭი, ამაო ქმედება ღვთისმსახურებისათვის სრულიად უცხოა (პირადი ლოცვაც, გარკვეული აზრით, რა თქმა უნდა, ღვთისმსახურებაში შედის).

ეს განმარტება აუცილებელი იყო, როდესაც ვამბობდით, რომ აღვასრულებთ რა ლიტურგიას მთელი კაცობრიობის ცხონებისთვის აღვასრულებთ მას. რა იგულისხმება ამაში, რატომ გვსურს ჩვენ მთელი კაცობრიობის ცხონება და მთელ კაცობრიობაში რა შინაარსი ჩაიდება, ამას ეხებოდა ჩვენი ზემორე განმარტება.

27–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=jd_bMJB9DRw

საღვთისმსახურო ტერმინთა განმარტება

წინა საუბრებში ჩვენ ვეხებოდით, ლიტურგიკული მწერლობის ჟანრს. განვმარტავდით ტერმინ “ლიტურგიას” და აღვნიშნავდით, რომ ლიტურგიის მნიშვნელობის ცვლილება ანტიკურობიდან ქრისტიანულ მწერლობაში (რა თქმა უნდა, ბერძნულ ენაზე) განპირობებული იყო საკუთრივ საეკლესიო მოძღვრების და ამ მოძღვრების ყველაზე უფრო აღმატებული სახის, კაცობრიობის ცხონებისათვის აღვლენილი მსახურების მნიშვნელობით ამ სიტყვის დატვირთვის შედეგად. აქედან გამომდინარე, ტერმინი “ლიტურგია”, როგორც ღვთისმსახურება, მომცველია ყველა იმ საეკლესიო წესისა, რაც უძველესი დროიდანვე აუცილებლად საეპისკოპოსო კურთხევით აღესრულება ჯერ თვით ეპისკოპოსისგან და აგრეთვე სამღვდელო პირისგან (რომელსაც დამხმარედ ყოველთვის ყავს დიაკონი). ასე რომ, ეს უწმინდესი მსახურებანი ჩვენ შეგვიძლია ზოგადი აზრით, ფართო მნიშვნელობით ტერმინ “ლიტურგიით” გადმოვცეთ.

მაგრამ იმავე ტერმინს გაცილებით უფრო გავრცელებული შინაარსიც აქვს. უფრო კერძოობითი მნიშვნელობა, კერძოობითი მხოლოდ ტერმინოლოგიური გაგებით (მხოლოდ ტერმინოლოგიურს იმიტომ ვამბობთ, რომ ეს ე.წ. კერძოობითი მნიშვნელობა თავისთავად ყოველგვარ საზღვარს გადალახავს, იმდენად აღმატებულია, იმდენად მიუწვდომელია და ყოვლიერების მომცველი), გახლავთ ლიტურგიის ის მნიშვნელობა, რაც ქართულად გამოითქმის ტერმინით “ჟამისწირვა” ანდა “წირვა”. ჟამისწირვა, მოგეხსენებათ, ესაა უწმინდესი ძღვენის – პურისა და ღვინის ღვთისადმი შეწირვა და ამ მსახურების ჟამს პურისა და ღვინის გარდაქმნა მაცხოვრის ჭეშმარიტ ხორცად და სისხლად. ეკლესიური სწავლება ამ მხრივ აბსოლუტურად გარკვეულია, რომ ლიტურგიის, ამ უწმინდესი წესის (წესში ჩვენ აქ ლოცვებსაც ვგულისხმობთ და ტიპიკონურ შენიშვნებსაც, საკითხავებსაც) და წეს-განგების აღვლენის ჟამს შეწირული პური და ღვინო უეჭველად, ნამდვილად, არსობრივად გარდაიქმნება მაცხოვრის სისხლად და ხორცად. შესაბამისად, ლიტურგიის დასასრულს, ვეზიარებით რა გარეგნულად კვლავ პურად და ღვინოდ შთენილ სიწმინდეებს, ჩვენ არსობრივად ვეზიარებით მაცხოვრის სიხლსა და ხორცს.

ამ მნიშვნელობით, მოგეხსენებათ, ლიტურგია დაკანონებული გახლავთ, მაგრამ ჩვენ იმ მხარესაც არ უგულებელვყოფთ, რაც შედარებით იშვიათია, თუმცა სავსებით გამოკვეთილი, რომ ზოგადი აზრით ლიტურგია ყველა სახის ღვთისმსახურებას გულისხმობს თავის წიაღში. ეს ამ მეორე მნიშვნელობის კვალობაზეც ასე უნდა ყოფილიყო იმიტომ, რომ ღვთისმსახურებაში ყველაზე აღმატებული სწორედ ჟამისწირავაა და ჟამისწირვა თავის თავში მთელ ღვთისმსახურებას აერთიანებს. ამიტომ ამ გაგებით, ე.წ. მეორე კერძოობითი მნიშვნელობით, რა თქმა უნდა, ჟამისწირვა, როგორც მწვერვალი, ნებისმიერი საღვთისმსახურო ქმედებისა, ჩვენ გვაძლევს მიმართულებას იმ პირველი უფრო ზოგადი მნიშვნელობისკენ, რომ ტერმინი ლიტურგია ყოველგვარი სახის საღვთისმსახურო ქმდების აღმნიშვნელად წარმოვაჩინოთ. ამ აზრით ლიტურგია არა მხოლოდ დედამიწაზე ეკლესიაში აღვლენილ წეს-განგებას მოიცავს, არამედ მოიცავს ზეციურ ძალთაგან აღვლენილ მსახურებებს და ამიტომაა, რომ ანგელოზურ ძალებს სხვაგვარად ლიტურგიკული ძალებიც ეწოდებათ, როგორც ჩვენ ეს გვხვდება წმ. დიონისე არეოპაგელთან და სხვა საეკლესიო მოღვაწეებთან.

როდესაც ვამბობთ, რომ ლიტურგიკული ჟანრის საეკლესიო მწერლობა არსებობს და ლიტურგიკული ჟანრი ერთ-ერთი გამოკვეთილი და უმნიშვნელოვანესია, რა თქმა უნდა, ამ ჟანრის მწერლობიდან პირველ რიგში საკუთრივ ლიტურგიები იქცევს ჩვენს ყურადღებას. ლიტურგია ანუ ქართულად ჟამისწირვა (სხვათაშორის შეიძლებოდა აქ ტერმინ “ჟამისწირვაზე” გაგვემახვილებინა ყურადღება ანდა თუნდაც “წირვაზე”), არსებითი სახელი, ზმნურ ადეკვატსაც გულისხმობს, მაგ. ჟამი შესწირა. რაც შეეხება ბერძნულ ტერმინს, მასში როგორც უკვე აღნიშნული გვქონდა სრულიად სხვა კომპოზიტური შეწყვილებაა და ის შეიძლება ითქვას, როგორც საზოგადოების მსახურება. ასე რომ ტერმინი “ჟამისწირვა” სპეციფიკურად ქართულია და არც სხვა ენებზე აქვს მას რაიმე პარალელი. ამიტომ ეს ტერმინი გარკვეულ დაკვირვებას საჭიროებს და პირველ რიგში ჩვენს ყურადღებას მიაქცევს ტერმინზე “წირვა”, რომელიც ზოგჯერ სიტყვა “ჟამი”-ს გარეშეც შეიძლება შეგვხვდეს ძალიან ხშირად ლიტურგიის აღმნიშვნელად. მაგ “წირვა-ლოცვა”, ამ შესიტყვებაში უკვე “ჟამი” საერთოდ აღარ ახლავს “წირვას”. ქართული სიტყვა “წირვა” უკავშირდება მსხვერპლს (“მსხვერპლი შეიწირვის”), და ეს გამონათქვამი სწორედ ლიტურგიის არსების აღმნიშვნელია. მსხვერპლის შეწირვა ეს იგივე ლიტურგია გახლავთ. მართალია ბერძნულ ტერმინში ეს მნიშვნელობა არ განიჭვრიტება, მაგრამ ქართულში სწორედ ლიტურგიის არსებაა გამოხატული, რომ წირვა აუცილებლად მსხვერპლს უკავშირდება, ხოლო ლიტურგია სწორედ ესაა – ადამიანთათვის, მორწმუნეთათვის, მზიარებელთათვის ლიტურგიის ჟამს დაიკლვის ანუ მსხვერპლად შეიწირვის კვლავ და კვლავ (იმ გაგებით, რომ რამდენჯერაც შესრულდება ლიტურგია იმდენჯერ ხელახლა ხდება ეს), მაცხოვარი ჩვენი უფალი იესო ქრისტე და თავის სისხლსა და ხორცს გვაწვდის და გვაზიარებს ჩვენ. აი ამ მსხვერპლშეწირვის მნიშვნელობაა გამოკვეთილი ქართულ ტერმინში.

ჩვენ ადრე აღვნიშნავდით, რომ საეკლესიო ტერმინები ყველა მართლმადიდებლურ ენაში, ყველა ქრისტიანულ ენაში მოითხოვს გულმოდგინე შესწავლას იმიტომ, რომ ხშირ შემთხვევაში ერთი და იგივე სულიერი მოვლენა სხვადასხვა ენაში სხვადასხვა კუთხიდან არის დანახული და ეს ტერმინებშიცაა გამოვლენილი. როგორც, დავუშვათ, ნათლობასთან დაკავშირებით აღვნიშნავდით, რომ ბერძნული “ბაფტისმა” ჩაშვებას, ჩარჭობას, დასველებას გულისხმობს და წყლის პროცედურაზე ყურადღების გამახვილებითაა ეს ტერმინი წინა პლანზე წამოწეული ნათლობის საიდუმლოს აღმნიშვნელად. ისევე როგორც რუსულად მას ეწოდება “კრეშჩენიე” და ჯვარზეა ყურადღება აქ გამახვილებული, რადგან ნათლობის საიდუმლოს არსი ესაა მაცხოვართან ერთად თანაჯვარცმა, თანადასაფლავება და თანააღდგომა. ამიტომაა, რომ ერთ-ერთი სახელწოდება ბერძნულში, გარდა “ბაფტისმისა” ჯვარიც არის. როდესაც წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ჩამოთვლის, თუ რა ეწოდება ნათლობას ბერძნულად, ის ამბობს, რომ მას ეწოდება ბაფტისმა, ეწოდება “ხარის” (მადლი), ეწოდება “სტაუროს” (ჯვარი), ეწოდება “ფოტისმა” (განათლება) და სხვა. ე.ი. თუ ბერძნულ (დაკანონებულ ტერმინად ვამბობთ, თორემ ბერძნულში ყველა ეს ტერმინი გამოიყენებოდა) “ბაფტისმაში” აქცენტია წყლის პროცედურაზე, ჩაძირვაზე ანდა თავზე დასხმაზე, წყლით დასველებაზე, რუსულში აქცენტია ჯვარზე, როგორც თანადასაფლავებაზე იმ წყლით, რითაც ადამიანი იფარება, რაც იგივე მიწის დაყრაა მასზე, ანუ ესაა ჯვარცმის გამოძახილი და სხვა. ხოლო ქართულში ამ საიდუმლოს ეწოდება ნათლისღება, რადგან მისი დანიშნულებაა მაცხოვნებელი სინათლის მიღება ადამიანისგან, რომ ადამიანმა მიიღოს მაცხოვნებელი სინათლე და ამით განიღმრთოს და განიწმინდოს ყოველგვარი უკეთურებისგან, როგორც სიბნელისგან. ე.ი. ერთი და იგივე სულიერი სინამდვილე სხვადასხვა ტერმინით გამოიხატება, რომლებიც ეტიმოლოგიურად ერთიმეორეს არ უდრიან. მაგრამ ეს ერთი სისავსეა, ერთი სიმდიდრეა, ერთი და იმავე სულიერი მოვლენის ადამიანურ ენაზე გადმოცემის ჟამს ურთიერთის შემავსებელია.

იგივე ითქმის ამ შემთხვევაში ტერმინ “ლიტურგიასთან” დაკავშირებითაც. თუ ბერძნულად მას ლიტურგია ეწოდება, რაც ეტიმოლოგიურად საზოგადო მსახურებას ნიშნავს და აქცენტია იმაზე, რომ ამ საიდუმლოს აღსრულებით ჩვენ მორწმუნეთა და ზოგადად კაცობრიობის ცხონებისათვის ვიღწვით, ქართულ ენაზე აქცენტირებულია ტერმინი “წირვა”, რაც მსხვერპლს უკავშირდება და ლიტურგიის არსია წინა პლანზე წამოწეული, რომ ლიტურგიის აღსრულების ჟამს უსისხლო მსხვერპლი შეიწირვის ანუ მაცხოვარი კვლავ დაიკლვის ჩვენთვის და თავის სიხლსა და ხორცს, გარეგნულად შენარჩუნებული პურისა და ღვინის სახით, თორემ არსობრივად თავის სიხლსა და ხორცს, გვაწვდის ჩვენ.

როდესაც ამ მომენტს ხაზს ვუსვამთ, ე.ი. როდესაც ვამბობთ, რომ ეს ორი ტერმინი ერთიმეორეს ავსებს და ქართულში აქცენტია მსხვერპლზე, აი ეს მეორე მხარეც – უსისხლო მსხვერპლი, ასევე წინა პლანზეა წამოწეული. ბერძნულად მას ეწოდება “ანაიმაკტოს თიუსია” ანუ სისხლის გარეშე მსხვერპლი. ესაა საეკლესიო მსხვერპლშეწირვის არსება. ამით განეყოფა ეკლესიური მსხვერპლშეწირვა გადაულახავი და მარად გამიჯნული ზღურბლით ნებისმიერ სხვა მსხვერპლშეწირვას, რაც კი კაცობრიობის ისტორიაში აღსრულებულა, კერძოდ სისხლიან მსხვერპლს, როცა რაღაც ცხოველი ანდა ზოგჯერ ადამიანიც კი დაიკლვის და შეიწირვის. ეკლესიური მსახურება ყოველთვის სულიერია და შესაბამისად ამ შემთხვევაშიც, ყველაზე აღმატებულ მსახურებაშიც, ადგილი აქვს არა მართლაც პირდაპირი გაგებით რაღაცის მსხვერპლად შეწირვას, რაღაცის დაკვლას, არამედ სულიერი მსხვერპლის შეწირვას, რაც იგივე უსისხლო მსხვერპლია. პური და ღვინო შეიწირვის წმინდა მსხვერპლად, პური და ღვინო, რომელიც გარდაქმნადია ამ საიდუმლოს ძალით მაცხოვრის სიხლად და ხორცად. ე.ი. ესაა არა უბრალოდ მსხვერპლი, არამედ უსისხლო მსხვერპლი, მსხვერპლი, რომელიც გარკვეულ ჟამს უნდა შეიწიროს. ლიტურგიის აღვლენა ნებისმიერ დროს არ შეიძლება, გარკვეულ ჟამს ხდება და დღეში ერთ საკურთხეველზე, მოგეხსენებათ, ხდება ყოველთვის ერთგზის, ისე რომ მეორე ჟამს გადატანა აღარ შეიძლება. ქართულ ტერმინ “ჟამისწირვაშიც” ეს აქცენტია წინა პლანზე გამოტანილი, რომ წირვა მსხვერპლს უკავშირდება, მაგრამ აქ რომ რაიმე სისხლიან მსხვერლზე კი არ გვაქვს საუბარი, არამედ უსისხლო მსხვერპლზე ანუ ჟამის შეწირვაზე და არა რაიმე პირუტყვის ანდა მითუმეტეს ადამიანის შეწირვაზე, ეს ტერმინი ამას ნათელჰყოფს. ამიტომ ჟამისწირვა იქნება ეს თუ წირვა, ორივე ტერმინი (ერთი კომპოზიტური და მეორე არაკომპოზიტური) ერთსა და იმავე საიდუმლოს გვაუწყებს, რომ მსხვერპლი შეიწირვის. მაგრამ ჟამისწირვაში უფრო მეტად იმის ხაზგასმაა, რომ ეს მსხვერპლი სულიერი მსხვერპლია, არ უკავშირდება არანაირად სისხლს ანუ ესაა უსისხლო მსხვერპლი, გარკვეულ ჟამს შეწირული. 

ჟამისწირვა უძველესი ტერმინი გახლავთ. ის IV-V სს-დან სახეზეა და არ შეცვლილა. ერთხელ დამკვიდრებული და დაკანონებული დღემდე ინარჩუნებს თავის პირველად მნიშვნელობას – საეკლესიო სულიერ აზრს ყოველგვარი შემდგომში და შემდგომში უფრო გარეგანი, არაეკლესიური გაუწმინდურებისა და გაუკეთურების გარეშე. ჩვენ ვიცით და ამაზე ადრეც გვქონდა საუბარი, რომ ბევრმა საეკლესიო ტერმინმა განიცადა ცვლილება, გაუწმინდურება (თუნდაც ტერმინი “დოგმა”, რომელმაც სრულიად უარყოფითი შინაარსი მიიღო), მაგრამ ჟამისწირვა ყოველგვარ გაუკეთურებას, მნიშვნელობის შეცვლას გადაურჩა და დღესაც პირვანდელი სიწმინდით კვლავ ხმოვანებს ეკლესიის კედლებში საქართველოში.

გარდა ჟამისწირვისა და გარდა ლიტურგიისა, როგორც აღვნიშნეთ, მეორე ტერმინიც თანაარსებობს (ბერძნულში) “ევქარისტიის” სახით, რომელიც ქართულშიც, ისევე როგორც ბერძნულ ლიტურგიაში, გამოიყენება. ჩვენ თავის დროზე აღვნიშნავდით, რომ სწორედ ამ მეორე ტერმინის დაკავშირება ტერმინ “ლიტურგიასთან” განგვიმარტავს იმ სახეცვლილებას, რაც მნიშვნელობაში განიცადა ტერმინმა “ლიტურგია”, რომელიც საზოგადო მსახურებას ნიშნავდა და ღვთისმსახურების მნიშვნელობით დაიტვირთა. დაიტვირთა იმიტომ, რომ ლიტურგია არის იგივე მადლიერების აღვლენა ღვთისადმი, ხოლო მადლიერების აღვლენა, როგორც უკვე ამას რამდენიმე საუბრის წინ განვმარტავდით, ღვთისადმი არის არა ღვთისთვის, არამედ კვლავ ჩვენთვის საჭირო, ანდა მათთვისვე ვისთვისაც მადლიერებას აღვავლენთ. როდესაც ანგელოზები მადლიერებას აღავლენენ დიდების სახით ღვთისადმი, ეს ანგელოზთათვის არის საჭირო, აუცილებელი და მათი მასაზრდოებელი. ასევე ადამიანთა შორისაც აღესრულება რა მადლიერება ანუ ლიტურგია ღვთისადმი, ამით არა უფალს ვანიჭებთ სიმტკიცეს და კიდევ უფრო მეტ წარმატებას, რაც სრული აბსურდია, ე.ი. უფლის საჭიროებისთვის კი არ ვმოქმდებთ, არამედ უმალ უფლისგან ჩვენი კვლავ შეწევნისა და განმტკიცებისთვის. ტერმინი “მადლიერება” მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამოხატულებაა, რომ ლიტურგიის ჟამს წმინდა ძღვენის მიღება, მაცხოვრის სიხლისა და ხორცისა, ეს იმდენად აღმატებული საბოძვარია ღვთისგან, რომ ქმნილება რომელიც ამ საბოძვარს ეზიარება, შეუძლებელია უდიდესი მადლიერებით ღვთისადმი არ განიმსჭვალოს. თუ ის არ განიმსჭვალება მადლიერებით ღვთისადმი, ანუ უმადლოდ იღებს ამ წმინდა ძღვენს, შესაბამისად ვერც მის შინაარსს ვერ აცნობიერებს ანდა თუ აცნობიერებს და მაინც არა აქვს მადლიერება, მაშინ ის ეკლესიურად, ქრისტიანულად ჭეშმარიტებით მას არ იღებს, სრულიად სხვა ზრახვები ჰქონია, მზაკვრულად ცდილობს სიწმინდეში შეღწევას, რომ გააუწმინდუროს ის და, რა თქმა უნდა, ასეთი ვინმე სულიწმინდის და სულიერების წკეპლით დაუყოვნებლივ განდევნილია ეკლესიისგან სულიერად, თუნდაც რომ ის ფიზიკურად ეკლესიაში მკვიდრობდეს. და თუ თვით არ განეშორება საეკლესიო კედლებს, როგორც ამის მრავალი აღწერილობაა წმინდანთა ცხოვრებებში, უწმინდესი ძალა მას ფიზიკურადაც განაშორებს ეკლესიისგან და ზოგჯერ ცხოვრებისგანაც აღსრულებულა ამგვარ პირთა მყისიერი განშორება, როდესაც სიწმინდეთა შერყვნა უკადრია და გაუბედია ვინმეს.

გარდა ამ ორი ტერმინისა - ჟამისწირვა-ლიტურგია და ევქარისტია-მადლობა, ანდა სამადლობელი, აღნიშნულ ლიტურგიის საიდუმლოს ყველაზე მეტად უკავშირდება ტერმინი “ზიარება”, ბერძნულად “კოინონია”, ლათინურად “კომმუნიო” (რატომ მოვუხმობთ ლათინურ შესატყვისსაც, ეს ქვემოთ გახდება ცხადი). ქართული ტერმინი “ზიარება” არ არის ეტიმოლოგიური თარგმანი ბერძნული სიტყვისა. ჩვენ ადრეც აღვნიშნავდით და კვლავ გავიმეორებთ, რომ ამა თუ იმ ენაში ტერმინები ორი კუთხით შეიძლება შეიქმნას და ჩამოყალიბდეს, ერთი კალკირების გზით, ხოლო მეორე შინაარსობრივი ცვლილების გზით, როცა ესა თუ ის ტერმინი გამოიყენება მეორე ენაში არსებული რამ ტერმინის ადეკვატად, მაგრამ გამოიყენება არა იმ ტერმინის კალკირების გზით, არამედ მხოლოდ შინაარსობრივი დატვირთვის, შინაარსისა და აზრის ცვალებადობის გზით. ორივე ეს მხარე ტერმინთშემოქმედებისა ძალიან არსებითია და საეკლესიო მსახრებაში ცალსახად გამოკვეთილი. მაგალითად ქართული ტერმინი “ღმრთისმსახურება” აშკარად კალკია ბერძნული სიტყვისა “თეოსებეია”, მაგრამ ჟამისწირვა არანაირად კალკი არ არის ბერძნული “ლეიტურგიისა”, რადგან მათ შორის აბსოლუტური სხვადასხვაობაა შინაარსისა. იგივე ითქმის, ამ შემთხვევაში, ტერმინ “ზიარებასთან” დაკავშირებითაც. საკუთრივ ბერძნულ ტერმინ “კოინონია”-ს ტერმინი “ზიარება” პირდაპირი გაგებით მთლად შესამჩნევად ვერ უკავშირდება. რაღაც გარკვეული დაკავშირება შეიძლება იყოს სახეზე, მაგრამ მკვეთრად წარმოჩენილი დაკავშირება მათ შორის ეტიმოლოგიური აზრით არ არის. ბერძნული “კოინონია” მომდინარეობს სიტყვისგან “კოინოს”, რაც ნიშნავს “საერთოს”, “საზოგადოს”. რა თქმა უნდა, ამ მნიშვნელობით ქართული სიტყვა “ზიარიც” არსებობს, მაგრამ “ზიარი” მაინც სხვა სემანტიკურ ნიუანსს შეიცავს და რამდენიმე პირის ერთმანეთთან ანდა რაიმესთან შეზიარებას, დაკავშირებას ნიშნავს და ამ გაგებით ქართულ ტერმინს უფრო მიესადაგება რუსული “პრიჩაშჩენიე”. მაგრამ ჩვენ შეიძლება პირდაპირ ვთქვათ, რომ ტერმინი “ზიარება” არ უნდა ჩავთვალოთ ბერძნულის კალკად. ისევე როგორც ლათინური “კომმუნიო”, რაც ასევე საერთოსგან, ზოგადისგან მომდინარეობს და აქედანაა შემდგომ საზოგადოებების აღმნიშვნელი ტერმინი ლათინურად (ბერძნულადაც) “კოინე”. ჩვენ ადრე აღვნიშნავდით, რომ “კოინე” ეწოდებოდა იმ საზოგადოებას, სადაც უბრალო ხალხი ცხოვრობდა და მარტივი ხალხური ენა ფიგურირებდა. თუნდაც ის, რომ “კოინეს” ეს გაგება ქონდა ბერძნულში, განაშორებს მას ქართული სიტყვისგან “ზიარი”, რადგან “ზიარი” და აქედან წარმოქმნილი “ზიარება” ასეთ ხალხურობას და ზოგადობას, პირდპაირი მნიშვნელობით, ნაკლებად უკავშირდება. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ “ზიარში” ზოგადის მნიშვნელობის შეჭრა უფრო გვიანდელია, ვიდრე თავდაპირველი. ე.ი. სხვა ენების კვალობაზე და სხვა ენებიდან გამომდინარე გავლენით უნდა მომხდარიყო ამგვარი დაკავშირება, თორემ თავდაპირველი მნიშვნელობით “ზიარი” გამიჯნული უნდა ყოფილიყო საერთოსგან, ზოგადისგან და მხოლოდ შეკავშირების, დაკავშირების, შეზიარების მნიშვნელობით უნდა არსებულიყო. თორემ დღეს მაგალითად “ზიარი” და “საერთო” დიდად არ სხვაობს ერთიმეორისგან. მაგ. “საერთო მოხმარების ნივთი”, “ზიარი მოხმარების ნივთი”, “საზიარო ნივთი” და სხვა. როგორც არ უნდა იყოს ერთი რამ ცხადია, რომ ბერძნული “კოინონია” ქართულად ყოველთვის ითარგმნებოდა როგორც “ზიარებაი” და არ შევცდებით თუ ვიტყვით, რომ ამ შემთხვევაშიც ქართული ტერმინი უფრო გამომსახველია, ვიდრე ბერძნული. ბერძნულში აქცენტია იმაზე, რაც საზოგადოებისთვის, ყველასთვის (ამ შემთხვევაში მხოლოდ მორწმუნენი, მხოლოდ მართალნი იგულისხმებიან, რომლებმაც ზიარება უნდა მიიღონ) საერთოა, მაშინ როცა, ეჭვი არ გვეპარება, ქართული ტერმინი “ზიარება” აქცენტირებულია არა იმ საზოგადოებაზე, რომელმაც ზიარება უნდა მიიღოს, არამედ იმაზე, რასაც ისინი უნდა ეზიარნონ,  არა იმათზე, რომლებიც უნდა ეზიარნონ, არამედ იმაზე, რაც მათ უნდა იზიარონ ანუ წმინდა ძღვენზე. ასე რომ ქართული ტერმინი “ზიარებაი” გულისხმობს და აქცენტირებულია სწორედ იმ წმინდა ძღვენზე, რაც მაცხოვრის სისხლი და ხორცია. მაშინ როცა ბერძნული ტერმინი (და მისგან მომდინარე სხვაენოვანი ტერმინები) აქცენტირებულია იმ კრებულზე, საზოგადოებაზე, რომლებმაც წმინდა სისხლი და წმინდა ხორცი მაცხოვრისა უნდა მიიღონ.

ბერძნულში არსებობდა კიდევ ერთი ტერმინი, რომელიც ხშირად გამოიყენებოდა ლიტურგიის მნიშვნელობით, ეს გახლდათ ტერმინი “სვინაქსი”, რაც შეკრებასაც ნიშნავს, დღესასწაულსაც და ყველაზე დიდი დღესასწაული რამდენდაც მორწმუნისათვის მაცხოვრის სისხლთან და ხორცთან ზიარებაა (ეს კრებსითად ხდება, ანუ კრებული ეზიარება), ეს ტერმინიც ხშირად გამოიყენება ევქარისტიის მნიშვნელობით, ლიტურგიის მნიშვნელობით ბერძნულ ენაში. მას რაიმე განსხვავებული შესატყვისი ქართულში არ აქვს, ყოველშემთხვევაში, რაზეც ჩვენ თვალი მიგვიდევნებია, ეს ტერმინი ითარგმნება ჩვეულებრივ როგორც ჟამისწირვა, ანდა ზოგჯერ როგორც ზიარება, მაგრამ ბერძნულში როგორც ვხედავთ ასეთი განსხვავებული სახით ის არსებობს.

შეიძლებოდა აქ კიდევ რამდენიმე ტერმინის განხილვა, მაგრამ ჯერ ხაზი გვინდა გავუსვათ იმას, თუ რა ტერმინები განვმარტეთ. ეს გახლდათ ლიტურგია, ევქარისტია, ჟამისწირვა, წირვა, მადლობა, იგივე სამადლობელი, ზიარება, “კოინონია”, “კომმუნიო”. შემდგომ საუბარში ჩვენ შევეცდებით კიდევ რაიმდენიმე ტერმინის ასეთ ზოგად განმარტებას.

28–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=UGJUoslbhec

დასასრული